Sözleşme aylığı alan Türkiye’de ve Almanya’da çalışabilir mi?

Bu konu çeşitli ülkelerle yapılan sosyal güvenlik sözleşmesi hükümlerine göre değişmekle birlikte Almanya-Türkiye Arasındaki Sosyal Güvenlik Sözleşmesine göre yaşlılık, malullük veya ölüm kısmi sözleşme aylığı bağlananların ne Türkiye’de ne de Almanya’da çalışmasını yasaklayan bir hüküm bulunmuyor.

Ancak burada kısmi sözleşme aylığını bağlayan ülkenin sosyal güvenliğe ilişkin mevzuatı uygulanır. Bu bağlamda;

Yaşlılık aylıkları yönünden örneğin Türkiye’de eski SSK kanunu yani mülga 506 sayılı Kanuna göre geçen süreler dolayısıyla kısmi yaşlılık sözleşme aylığı bağlanmış ise SGK aylığın bağlandığı tarih itibariyle mülga 506 sayılı Kanunun 60. ve 62. maddesi gereğince hem Türkiye’deki hem Almanya’daki işten ayrılma şartını yani çalışmama şartını aramaktadır.

Oysa bu kanun işten ayrılma hükmü Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildiğinden SGK’nın uygulaması hukuka aykırıdır. Aslında mevzuata göre kısmi yaşlılık sözleşme aylığı bağlanan sigortalının iki seçeneği bulunmaktadır. İsterse kısmi sözleşme aylığını durdurup Türkiye’de çalışarak Türkiye sürelerini tamamlayıp kısmi sözleşme aylığını tam aylığa çevirebilir. İsterse de SGK’nın uygulamasının aksine kısmi sözleşme aylığını alırken bir işverene bağlı olarak çalışacaksa Sosyal Güvenlik Destek Primi (SGDP) ödeyerek çalışmasına devam edebilir. Elbette bu söylediklerimiz 4/a ve 4/b çalışmaları için mümkün iken 4/c yani memur olarak çalışmaya başlaması halinde mevzuata göre kısmi sözleşme aylığın kesilmesi gerekmektedir.

Malullük aylıkları yönünden baktığımızda ise Türk sosyal güvenlik sistemindeki gerek eski gerekse yeni mevzuata göre kısmi malullük sözleşme aylığı bağlananlar ne Türkiye’de ne Almanya’da çalışabilir. Çalışma halinde bu malullük aylıkları kesilir.

Almanya’da çalışma ile ilgili olarak ise SGK’nın 2010/91 sayılı ve yürürlükten kaldırılan 2012/24 sayılı genelgeler ekindeki tabloda kısmi yaşlılık ve malullük ayıklarının kesilmesine neden olan Almanya sigortalılık süreleri gösterilmiştir.

Kısmi sözleşme aylığını Türkiye bağladığına göre sosyal güvenlik sözleşmesine göre Türkiye’deki mevzuat hükümleri uygulanacağından SGK’nın bu genelgeleri ekinde yer alan tablodaki Almanya sigortalılık sürelerinin kısmi yaşlılık sözleşme aylığının kesilmesine neden olması mümkün değil, hukuka aykırıdır. Zira bu sigortalılık sürelerinin emekli aylığını kesip kesmemesi şayet Almanya kısmi sözleşme aylığını bağlasa idi Alman sosyal güvenlik mevzuatına göre değerlendirilebilirdi.

Her şeyden önce kısmi sözleşme aylığı Almanya-Türkiye Sosyal Güvenlik Sözleşmesi hükümlerine ve Türkiye’de mülga 506 (SSK), 1479 (Bağkur), 2925 (Çiftçi Bağkuru), 2926 (Tarım SSK) sayılı kanunların, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu ve 506 sayılı Kanunun geçici 20. Maddesi hükümlerine göre bağlanmıştır. Ne Sosyal Güvenlik Sözleşmesi hükümlerinde ne de zikredilen bu kanun hükümlerinde aylık bağlanan sigortalıların Almanya’da çalışmalarını engelleyen bir hüküm yoktur.

Yurtdışında çalışma yasağı iki grup için söz konusudur. Birincisi 3201 sayılı Kanuna göre yurtdışı sürelerinden bir gün bile borçlanıp bedelini yatırarak emekli aylığına hak kazananlar aynı kanunun 6. maddesindeki “Yurda kesin dönüş” şartı sebebiyle Minijob, Aushilfe çalışmalar hariç Almanya’da çalışamazlar. Oysa zikredilen kanunlara göre Türkiye’de sigortalılıkları olup bu süreleri sözleşme gereğince Almanya süreleri ile birleştirilip kısmi yaşlılık sözleşme aylığı bağlananlar 3201 sayılı Kanundan faydalanıp yurtdışı borçlanma yapmamışlardır. Bu durumda 3201 sayılı Kanundaki yurda kesin dönüş şartı yani yurtdışında (Almanya’da) çalışma ve ikamete dayalı sosyal yardım alma yasağına tabi olmazlar. Hakeza Yargıtay 10. ve 21. Hukuk (kapatıldı) Daireleri de yerleşik içtihatlarında bu sigortalılar için Almanya’da çalışma yasağı yani yurda kesin dönüş şartı uygulanamayacağına hükmetmiştir.

Yurtdışında çalışma yasağına tabi ikinci grup ise 5510 sayılı Kanunun 30/3 maddesine göre 01.05.2008 tarihinden itibaren ilk defa sigortalı olup sadece 5510 sayılı Kanuna tabi çalışmalarla emekli aylığına hak kazana sigortalılardır. Sözleşme kısmi aylığı yönünden bunlar için de Almanya’da çalışma yasağının olabilmesi için sözleşme gereğince birleştirilen sigortalılık sürelerinin hem Almanya’da hem de Türkiye’de 01.05.2008 tarihi sonrası olması gerekir.

Şayet 01.05.2008 öncesi Almanya’da sözleşme gereğince birleştirmeye tabi sigortalılık süresi olup daha sonradan Türkiye’de bu tarihten sonra ilk defa sigorta girişi olanların hizmetlerinin birleştirilip sözleşme kısmi yaşlılık aylığı bağlanmış ise bunlar da kısmi sözleşme aylığı alırken Almanya’da istedikleri gibi çalışabilirler. Çünkü bu durumda ilk sigorta girişleri Türkiye’deki 01.05.2008 sonra ilk sigorta girişleri değil Almanya-Türkiye Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin 29/4 maddesi gereğince Almanya’daki ilk sigorta girişleri kabul edilmektedir.

Buna bir örnek verirsek; 01.03.1971 doğumlu Hamza bey Almanya’da 01.06.1991-30.04.2009 yılları arasında çalışmış, daha sonra Türkiye’de bir işverene bağlı olarak 5510 sayılı Kanunun 4/a (eski SSK) maddesi kapsamında 01.10.2010 tarihinden 30.09.2016 tarihine kadar çalışmış, 01.04.2023 tarihinde sözleşme gereğince iki ülke hizmetlerinin birleştirilip kendisine kısmi yaşlılık sözleşme aylığı bağlanmasını talep etmiş ve 01.05.2023 tarihinden itibaren kısmi yaşlılık sözleşme aylığı bağlanmıştır. Hamza beyin ilk sigorta girişi her ne kadar 01.10.2010 tarihi olsa da sosyal güvenlik sözleşmesinin 29/4 maddesi gereğince ilk sigorta girişi Almanya’daki 01.06.1991 tarihi esas alınacağından kendisi 5510 sayılı Kanunun 30/3 maddesindeki yurtdışında çalışma yasağına girmeyecek ve kısmi sözleşme aylığını alırken Almanya’da çalışması mümkün olacaktır.

Kısmi sözleşme ölüm aylıkları yani dul ve yetim aylıkları yönünden bakarsak burada ayrıma gitmemiz gerekiyor. Türk mevzuatına göre ölenin iki ülke süreleri birleştirilip kendisine SSK, Bağkur veya Emekli Sandığı gibi hangi statüde ve hangi kanuna tabi olursa olsun kısmi sözleşme aylığı bağlanan hak sahibi dul eşleri ile Emekli Sandığı Kanunu (4/c) kapsamında ölenin birleştirilen sürelerinden dolayı kısmi sözleşme yetim maaşı bağlanan yetimlerinin yurtdışında yurtdışında çalışmalarını engelleyen bir hüküm bulunmadığından aylıklarını alırken hem Türkiye’de hem de Almanya’da çalışmaları mümkündür.

Ancak ölenin her iki ülke hizmetleri birleştirilerek kendilerine 506 sayılı SSK kanunu, 1479 sayılı Bağ-Kur Kanunu veya 5510 sayılı Kanun kapsamında kısmi sözleşme yetim aylığı bağlananlar bu kanunlardaki yurtdışında çalışma yasaklarından dolayı hem Türkiye’de hem de Almanya’da çalışamazlar. Çalışmaları halinde kısmi sözleşme yetim aylıkları kesilir.