Çocuk sorumluluk ve para yönetimini aldığı harçlıkla öğrenir

“Çocuklarımızın doyumsuzluğu”, “Yok nedir bilmezliği”, “Alınanların ve olanların kıymetini bilmezliği”, “Şükürsüzlüğü, teşekkür etmemesi” vb…. durumlar bütün anne-babaların sıkça karşılaştıkları durumlardır.

Bu durumlarla karşılaşmamak için anne-babaların “kanaatkarlık, tutumluluk, şükretmek, teşekkür etmek, tasarruf etmek, paylaşmak, fakirleri düşünmek, israf etmeme vb….” duygu ve davranışları çocukların kazanması sağlanmalıdır. Davranışlarımızla çocuklarımıza bu konular da model olmalıyız.

Çocuk ve Para…

Çocuklar yaklaşık olarak 7-8 yaşından itibaren harçlık kavramını ve paranın değerini anlayabilirler. Çünkü paranın sayısal değerini anlayabilmek matematiksel kavramları öğrenmiş olmakla mümkündür.

Ancak paranın hayatın içindeki yeri ve önemi küçük yaşlardan itibaren fark edilir. 3-4 yaşlarındaki çocuklar için para alınacak şeye ödenen bir bedel değil, istediği şeyi almak için bir araçtır. 5-6 yaşlarındaki çocuklar; özellikle anne babalarından duyarak bazı şeylerin bedelinin daha fazla/pahalı olduğunu, paranın bir sayısal değeri olduğunu fark etmeye başlarlar.

Ancak çocukların para ile ilk tanışıklığı bu yaş diliminden çok daha önce olur. Alınan bayram harçlığı, anne babanın alışverişine tanıklık etme ya da kendisine verilen bir miktar para ile bakkaldan bir şey almasının istenmesi çocukların para ile ilgili tutumları hakkında bilgi sahibi olmasını sağlar.

Harçlık Sorumluluk Kazandırır…

Çocukların düzenli olarak harçlık almaları ilköğretime başlamaları ile birlikte gerçekleşir. Harçlık çocuğun sorumluluk duygusunun gelişmesi ve para yönetimini  öğrenmesi için önemli bir araçtır.

Anne babalar çocuklarına harçlık verirken; çocukların birey olma özelliklerini destekledikleri gibi yetişkinlik dönemlerindeki para ile olacak ilişkilerinin de temelini oluştururlar.

Harçlık Miktarı Nasıl Belirlenmelidir ve Nasıl Verilmelidir?

Harçlığın miktarı çocuğun yaşı, ihtiyaçları, içinde bulunduğu arkadaş çevresi ve ailenin ekonomik durumu dikkate alınarak belirlenmelidir. Her yaş için belirlenmiş genel bir harçlık miktarını net söylemek mümkün değildir.

Harçlık belirlenirken, çocuğun almış olduğu harçlıkla neler yapacağı göz önüne alınmalıdır. Verilen harçlık bir yanıyla; “günlük yemek, yol masrafı, hafta sonu aktivitelerindeki harcamalar” vb. ihtiyaçları karşılarken bir yanıyla da çocuğa para biriktirme becerisini kazandırmak için bir miktar para kalmasını sağlamalıdır.

Harçlık miktarını uygun olarak belirlemek önemlidir. Harçlık miktarını çocuğun ihtiyaçlarının ve yaşının çok üstünde tutmak ya da altında tutmak çocuklar için olumsuz sonuçlar doğurabilir.

Çok fazla harçlık vermek çocuğun zarar görebileceği ortamlara girme riskini arttırabilir. Diğer yandan çocuğun kendi akran grubuyla olan ilişkisinde paranın gereğinden fazla yer tutmasına neden olabilir.

Harçlığın amaçlarından biri de “istenilen bir şeyi elde etmek için beklemeyi ve bedel ödemeyi” öğrenmektir. Gereğinden fazla harçlık alan çocuklarda harçlık almak bu amaca hizmet etmez.

İhtiyaçlarının ve yaşının altında kalan harçlık miktarı, çocuğun akran grubuyla paylaşabileceği sosyal etkinliklerden uzak kalmasına neden olabilir. Bu durumda arkadaş ilişkilerinde problemler yaşanabilir.

Çocuklarımıza harçlık verirken ona bazı duygu ve davranışlarının gelişmesini sağlayabiliriz: İlkokulun ilk sınıflarındaki çocuklara cep harçlığının “günlük” verilmesi daha uygundur.

Bu paranın hangi ihtiyaçlar için verildiğinin de çocuğa “açık ve net olarak” izah edilmesi gerekir. Büyüdükçe gün aşırı yada iki gün aşırı verilmeye başlanmalı, daha sonra haftalık verilmelidir. On beş gün yada aylık olmamalı, çünkü bu süre çocuk için çok uzun olabilir.

Çocuklar Harçlıklarını Kullanma Konusunda Nasıl Yönlendirmeli?
Günümüzde tüketim  özendirilmekte ve bu özendirme daha yoğun olarak çocuklar ve ergenler üzerinden işlemektedir. Çocukların para ile olan ilişkileri, tutumları ve alışkanlıkları ile ilgili ilk modelleri anne babalarıdır. Ancak daha sonra anne babanın yönlendirmeleri ve sınırları hatırlatmaları ile şekillenir.

Bebekliğinden itibaren istekleri hiç ertelenmemiş, engellenmemiş ve ne olursa olsun karşılanmış olan çocuklar, harçlıklarını isteklerine hemen ulaşmak için kullanacak ve  kendilerini sınırlandıramayacaklardır.

Anne babalar çok müdahaleci olmadan verilen harçlığı nasıl kullanacakları konusunda çocuklarını yönlendirmelidirler. Verilen harçlıkla ilgili beklentiler çocukla açık olarak konuşulmalıdır.

Çocuğun aldığı harçlık ile  hangi ihtiyaçlarını karşılayacağı, verilen harçlığın hafta sonu etkinliklerini de kapsayıp kapsamadığı ve kendisinden birikim yapmasının beklenip beklenmediği  ifade edilmelidir.

Birikim Yapmaları  Konusunda Çocuklar Nasıl Özendirilmelidir…
Birikimleri sonucunda ne almak istediklerini belirlemeleri, para biriktirmeye başlamaları için iyi bir yol olabilir.

Çocukların para biriktirme  motivasyonlarının devam edebilmesi için, kısa vade de ulaşılabilecekleri hedefler koyması teşvik edilmelidir. Örneğin ilk önce bir aylık harçlığından biriktirerek alabileceği bir şeyi belirlemesini sağlamak gibi. Harçlığını kullanma becerisi arttıkça çocuklar daha uzun vadeli hedefler saptaması konusunda yüreklendirilebilir.

Özellikle küçük yaştaki çocuklar kendilerine verilen harçlığı nasıl kullanacakları konusunda deneyim sahibi değillerdir. Küçük yaştaki çocuklar aldıkları haftalık harçlıklarının önemli bir bölümünü ilk günlerde harcar ve uygun şekilde kullanamazlar.

Bu nedenle anne babaların çocuklarına, para harcamayı uygun şekilde planlayabilecek beceriyi kazandırmaları gerekmektedir. Bunun en iyi yolu harçlıkları ilkönce günlük vermekten geçer. Günlük harcamalarını uygun olarak yapmaya başladıktan sonra haftalık harçlık vermeye geçilebilir.

Harçlığı Kesmek Bir Ceza Yöntemi Olmamalı…

Cezanın etkili olmasının ön koşulu; cezayı gerektirmiş olan davranış ile verilen cezanın bağlantılı olmasıdır. Zaman zaman anne babalar notlarının düşük olması veya başka nedenlerle çocuklarını, harçlıklarını keserek cezalandırmaktalar.

Oysa harçlık çocuğun ihtiyaçlarını karşılamak için verilmektedir ve harçlığın kendi içinde eğitici bir amacı vardır. Harçlık ailenin ekonomik durumu gözetilmek şartıyla koşulsuz olarak verilmelidir. Bu noktada çocuğun beklentileri karşılayıp karşılayamaması ya da okulda gösterdiği performansla,  aldığı harçlığın herhangi bir bağlantısı yoktur.

Harçlığı kesmek bir ceza yöntemi olarak kullanılmamalıdır. Ancak harçlık almanın eğitici amaçlarından biri de bedel ödemeyi öğrenmektir. Örneğin anne babalar, çocukları arkadaşının bir oyuncağını kırdığında zararı kendileri karşılarlar. Oysa çocuğun verdiği zararın bedelini harçlığından ödemesi sağlanırsa zarar verme konusunda çocuk daha dikkatli olacaktır.

Anne Babalara Harçlık Konusunda Öneriler…

Harçlığın sorumluluk almayı öğretmek, çocuğun bireyselliğini desteklemek ve para yönetimini öğretmek için önemli bir eğitim aracı olduğu unutulmamalıdır.

> Harçlık çocuğun ihtiyaçlarını karşılayabilmesine, kendisine bütçe oluşturabilmesine ve birikim yapabilmesine imkan  sağlamalıdır.
> Harçlık miktarı belirlenirken çocuğun içinde bulunduğu yaş dilimi, ihtiyaçları, içinde bulunduğu sosyal ortamı ve ailenin ekonomik durumu göz önünde tutulmalıdır.
> Çocuğun değişen ihtiyaçlarına göre harçlık miktarı yeniden düzenlenebilmelidir.
> Harçlık miktarının gereğinde çok fazla ya da çok az belirlenmiş olması çocukları olumsuz etkileyebilir.
> Çocuğa harçlık verilirken, bu harçlıkla hangi ihtiyaçlarını karşılamasının beklendiği açık ve net olarak ifade edilmelidir.
> Çocuğun harçlığı nasıl kullanacağı konusunda yol gösterici olunmalı ancak onun yerine kararlar verilmemelidir.
> Kardeşler arasında denge ve istikrar korunmalı. Çocuğa her istediğinde harçlık verilmemeli. Kardeşlere aynı miktar vermeyin. Yaşa uygun olmalı ve artış şartlara göre düzenli olmalıdır.
> Cep harçlığını, okuldaki başarıları ya da evdeki yardımları ile hiçbir zaman beraber değerlendirmeyin.
> Büyükler olarak harcamalarımız kontrollü olmalı, vakit geçirmek ve eğlence amaçlı her fırsatta alış-veriş mağazalarına (AVM) gidilmemelidir.

Sonuç olarak, çocuklar ne paranın her şeyi halledebilir olduğunu düşünüp parayı gereğinden fazla, ne de gereğinden az önemsemeliler. Para bir amaç değil, bir araçtır.

Harçlık çocuğun yetişkinlikte parayla kuracağı ilişkinin şekillendirilmesinde önemli bir yer tutar. Bir şey alırken veya isterken “İHTİYAÇ MI? İSTEK Mİ?” olduğuna bakılarak “İHTİYAÇ” olanlara öncelik verilmesi gerektiği çocuğa öğretilmelidir.

KISSADAN HİSSE

“Sanki Yedim Camii”
İstanbul’un Fatih ilçesi Sinanağa mahallesinde, Osmanlılar döneminden kalma “Sanki Yedim Camii” adında bir cami bulunmaktadır.

İsmiyle meşhur olan bu caminin yapılış hikâyesi şöyledir: 18. yüzyılda yaşamış olan Keçeci Hayrettin Efendi, tasarrufu seven, nefsinin istediği her şeyi yapmayıp, vara-yoğa para harcamayan bir kişidir.

Keçeci Hayrettin Efendi; çarşı pazara çıktığında zaruri ihtiyaçları haricinde para harcamaz. Bir şey yeme isteği olunca da  “sanki yedim” deyip, o anda harcaması gereken parayı kesesinden çıkarıp bir kenarda biriktirip, tasarruf eder. Bir ömür boyu yaşadığı bu “sanki yedim” lerin sonunda biriktirdiği paralarla da adı geçen camiyi yaptırır.