Sizlere bu köşe yazımızda Türk askerlik hukukunda başvurusu kabul edilmediği veya başvuru yapmadığı halde bedel yatıran, yanlışlıkla fazla bedel ödeyen ve vefat eden edenlere yatırılan dövizle askerlik hizmeti bedellerinin nasıl geri ödeneceğini genel olarak izah etmeye çalışacağız. Her şeyden önce şunu belirtmeliyiz ki, bedellerin geri ödenmesi zaman içerisinde dövizle askerlik hizmetinin uygulama esasları kanunlarla sık
Sizlere bu köşe yazımızda Türk askerlik hukukunda başvurusu kabul edilmediği veya başvuru yapmadığı halde bedel yatıran, yanlışlıkla fazla bedel ödeyen ve vefat eden edenlere yatırılan dövizle askerlik hizmeti bedellerinin nasıl geri ödeneceğini genel olarak izah etmeye çalışacağız.
Her şeyden önce şunu belirtmeliyiz ki, bedellerin geri ödenmesi zaman içerisinde dövizle askerlik hizmetinin uygulama esasları kanunlarla sık değiştirildiğinden ödemelerin iade edilmesine esas olayın meydana geldiği tarihteki mevzuat durumuna göre değişkenlik göstermektedir.
Bu konuda milat tarihimiz mülga 1111 sayılı Askerlik Kanununda yapılan kanun değişikliğinin yürürlüğe girdiği 27.01.2016 tarihi ile yeni dönem için ise 7179 sayılı Askeralma Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 26.06.2019 tarihleridir. 27.01.2016 tarihindeki değişiklikten önce ise bedelin iadesine esas durumun meydana geldiği yine üç dönem söz konusudur. Bu durumda bedelin iadesine esas durumun meydana geldiği duruma göre;
Yatırılan döviz bedellerinin iadesinde 7179 sayılı Askeralma Kanunu’nun yürürlüğe girdiği 26.06.2019 tarihine kadar olan dönem için 22.07.2020 tarihli 31193 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan Askeralma Yönetmeliği’nin (AAY) ekindeki EK-14’te Dövizle Askerlik Geri Ödeme Çizelgesine göre uygulama yapılmaktadır.
15.12.2011 tarihinden önceki mevzuata göre
15.12.2011 tarihinden önce dövizle askerlikte bedelin yaş durumuna göre kesin terhis belgesi alıncaya kadar bir peşin üç taksitle 10.000 veya 15.000 Deutsche Mark (DM) olarak ödenmesi ve Türkiye’de temel askerlik eğitimi almak şart iken bedele ilişkin mülga 1111 sayılı Askerlik Kanunun EK-1 maddesi 15.12.2011 tarihinde yürürlüğe giren 30.11.2011 tarihli ve 6252 sayılı Kanunun 1. maddesiyle değiştirilerek, „5.112 Euro“ olan dövizle askerlik bedeli 10.000 Euroya çıkartılmış, 21 gün süreli temel askerlik eğitimi şartı da kaldırılmıştır. Daha sonra bedel 2013 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla 6.000 Euroya düşürülmüştür.
Dolayısıyla bu dönemde yani 15.12.2011 tarihinden önce bedellerin geri ödenmesi temel askerlik eğitiminin yapılıp yapılmadığına, taksitle ödeme imkânı olduğundan dövizle askerlik bedellerinin ödenmesinin tamamlanıp tamamlanmadığına ve dövizle askerlik kapsamından çıkartılıp çıkartılmadığına göre değişmektedir.
İzin alarak Türk vatandaşlığından çıkan ve mavi kart hakkı olan, Türk vatandaşlığı kaybettirilen, askerliğe elverişsizlik (çürük) raporu alan veya vefat eden yükümlü şayet temel askerlik eğitimini tamamlamış ise taksitle ödemelerini tamamlansın veya tamamlamasın ödediği bedelleri kendisi veya vefatı halinde mirasçıları geri ödeme talep hakkına sahip değildir. Bu yükümlü şayet 2 ay, 1 ay veya 21 günlük temel askerlik eğitimini tamamlamamış ise taksitle ödemelerini tamamlansın veya tamamlamasın ödediği bedelleri kendisi veya vefatı halinde mirasçıları geri ödeme talep hakkına sahip olur. (Mülga 1111 sayılı Askerlik Kanunu md. Ek-1/4)
Dövizle askerlik hizmetinden yararlanmak üzere yaptıkları başvuruları kabul edilen yükümlülerden, gereken şartları taşımadıkları anlaşılanlar, ödemeleri gereken yabancı ülke parasını yönetmelikte belirtilen sürelere uygun ödemeyenler, ücret veya maaşları yurt içinden transfer edilenler, yabancı ülkelerde resmî görevle bulunanlar, dövizle askerlik hizmetinden yararlanmak için gereken yükümlülüklerinin devamı süresince toplam olarak her takvim yılının yarısından fazlasını (184 gün veya daha fazla) yurt içinde geçirenler, yurda kesin dönüş yapanlar veya dövizle askerlik hizmetinden yararlanma şartlarını kaybedenler ile kendi istekleriyle vazgeçenler dövizle askerlik hizmetinden çıkartılıyordu. (Mülga 1111 sayılı Askerlik Kanunu md. Ek-1/2)
İşte bu 2011 öncesi mevzuata göre istekleriyle vazgeçenler hariç dövizle askerlik hizmeti kapsamından çıkartılan yükümlüler ödedikleri döviz miktarlarına ister temel askerlik eğitimini tamamlamış olsunlar ister olmasınlar ister taksitle ödemelerini tamamlasınlar veya tamamlamasınlar ancak Türkiye’de tabi oldukları askerlik hizmetlerini tamamlayıp terhis edilmelerine veya askerlik hizmetini yapmış sayılmalarına müteakip geri ödemeye hak sahibi olabilirler.
İstekleriyle vazgeçenlerden temel askerlik eğitimini yapıp ödemelerini de tamamlayanlara geri ödeme yapılmamaktadır. Bunlardan temel askerlik eğitimini yapıp ödemelerini de tamamlamadan vazgeçenler ile temel askerlik eğitimini yapmadan ister ödemelerini tamamlamış olsunlar isterse olmasınlar ancak Türkiye’de tabi oldukları askerlik hizmetlerini tamamlayıp terhis edilmelerine veya askerlik hizmetini yapmış sayılmalarına müteakip geri ödemeye hak sahibi olabilirler.
Başvurusu kabul edilmeyenler veya gerekli şartları taşımadığı halde sehven başvurularının kabul edildiği anlaşılanlar, başvuruları olmamasına rağmen ödeme yapanlar veya fazladan ödeme yapanların başvuruları üzerine ödedikleri döviz bedelleri iade edilir.
15.12.2011-26.01.2016 tarihleri arasındaki mevzuata göre
15.12.2011 tarihinde yürürlüğe giren 30.11.2011 tarihli ve 6252 sayılı Kanunun 1. maddesiyle getirilen değişiklik döneminde de bedellerin geri ödenmesi bazı farklılıklarla temel askerlik eğitiminin yapılıp yapılmadığına, taksitle ödeme imkânı olduğundan dövizle askerlik bedellerinin ödenmesinin tamamlanıp tamamlanmadığına ve dövizle askerlik kapsamından çıkartılıp çıkartılmadığına göre değişmektedir.
İzin alarak Türk vatandaşlığından çıkan ve mavi kart hakkı olan, Türk vatandaşlığı kaybettirilen, askerliğe elverişsizlik (çürük) raporu alan veya vefat eden yükümlü şayet hem temel askerlik eğitimini yapmış hem de ödemelerini tamamlamış ise veya 2011 öncesi mevzuattan farklı olarak temel askerlik eğitimini yapmamış ancak ödemelerini tamamlamış ise ödenen bedeller için kendisi veya vefatı halinde mirasçıları geri ödeme talep hakkına sahip değildir. Bu durumda olan yükümlü şayet 2 ay, 1 ay veya 21 günlük temel askerlik eğitimini yapmamış fakat taksitle ödemelerini tamamlamış ise kendisi veya vefatı halinde mirasçıları geri ödeme talep hakkına sahip olmuyor, taksit ödemelerini tamamlamamış ise ödenen bedelleri kendisi veya vefatı halinde mirasçıları geri ödeme talep hakkına sahip oluyor. (Mülga 1111 sayılı Askerlik Kanunu md. Ek-1/4)
Bu dönemde dövizle askerlik hizmetinden çıkartılanlar ile başvurusu kabul edilmeyenler veya gerekli şartları taşımadığı halde sehven başvurularının kabul edildiği anlaşılanlar, başvuruları olmamasına rağmen ödeme yapanlar veya fazladan ödeme yapanlar için yukarıda açıklandığı gibi bedellerin geri ödenmesi 15.12.2011 öncesi ile aynıdır.
Kendi istekleriyle vazgeçenler için de bedellerin geri ödenmesinde 15.12.2011 öncesi uygulama aynı olmakla birlikte bu dönemde tek fark temel askerlik eğitimini yapılmamasına rağmen ödemelerin tamamlanmış olması halinde sonradan Türkiye’de tabi oldukları askerlik hizmetlerini tamamlayıp terhis edilseler veya askerlik hizmetini yapmış sayılsalar bile kendilerine geri ödemenin yapılmamasıdır.
27.01.2016- 26.06.2019 tarihleri arasındaki mevzuata göre
Bu dönemde 27.01.2016 tarihinde yürürlüğe giren 14.01.2016 tarihli 6661 sayılı Kanunun 1. maddesiyle dövizle askerlik bedeli 1.000 Euroya indirilmiş ve 38 yaş sınırı getirilmiş ise de en son 03.08.2018 tarihinde yürürlüğe giren 27.07.2018 tarihli 7146 sayılı Kanunun 1. maddesiyle 38 yaş sınırlaması kaldırılarak bedel 2.000 Euroya yükseltilmiş ve uzaktan eğitim şartı getirilmiştir. Bu dönem uygulaması 7179 sayılı Askeralma Kanunu’nun 26.06.2019 tarihinde yürürlüğe girmesine kadardır.
Bu dönemde geri ödemeye esas olay meydana gelmiş ise yani bu dönemde izin alarak Türk vatandaşlığından çıkan (mavi kartlı), Türk vatandaşlığı kaybettirilen, askerliğe elverişsizlik (çürük) raporu alan veya vefat eden yükümlü varsa ister daha önceden temel askerlik eğitimini yapsın isterse yapmasın, ister dövizle askerlik bedellerinin ödemesini tamamlamış olsun isterse olmasın ne kendilerine ne de vefatları halinde mirasçılarına bedeller geri ödenmez.
Bu dönemde dövizle askerlik hizmetinden çıkartılanlar ile başvurusu kabul edilmeyenler veya gerekli şartları taşımadığı halde sehven başvurularının kabul edildiği anlaşılanlar, başvuruları olmamasına rağmen ödeme yapanlar veya fazladan ödeme yapanlar için yukarıda açıklandığı gibi bedellerin geri ödenmesi 27.01.2016 öncesi ile aynıdır.
Kendi istekleriyle vazgeçenler için ister daha önceden temel askerlik eğitimini yapsın isterse yapmasın, ister dövizle askerlik bedellerinin ödemesini tamamlamış olsun isterse olmasın ne kendilerine ne de vefatları halinde mirasçılarına bedeller geri ödenmez.
26.06.2019 sonrası mevzuata göre
7179 sayılı Askeralma Kanunu’nun 26.06.2019 tarihinde yürürlüğe girmesinden sonra yatırılan bedellerin iadesinde genel hükümler getirilmiştir. Zira bu dönemde dövizle askerlik hizmeti kapsamından çıkarılma ile ilgili düzenlemeye yer verilmemiş bunun yerine dövizle askerlik hizmetinin iptali kavramı kabul edilmiştir. (Askeralma Kanunu md. 39/4)
Kanuni düzenleme ile 22.07.2020 tarihli 31193 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan Askeralma Yönetmeliği’nin (AAY) 77. Maddesinde bedellerin geri ödenmesi düzenlenmiştir.
Buna göre döviz ödemesinde bulunanlardan;
Geri ödeme ile ilgili başvurular; Türkiye’de yükümlünün kayıtlı olduğu askerlik şubesine, yurt dışında ise askerlik şubelerine iletilmek üzere yetkili Türk Konsolosluklarına yapılır. Konsolosluğun iadeye yetkisi bulunmuyor ve bu başvurularda sadece aracılık yapmaktadır.
Geri ödeme talebinde bulunan yükümlüler dilekçelerinde yurt içinde kendi adlarına açılan Türk Lirası hesaplarının IBAN’ını, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaralarını ve iletişim bilgilerini de belirtmek zorundalar.
Vekil, vasi veya kanuni mirasçı sıfatı ile yükümlü adına müracaat edenlerin, bu durumlarını ispata yarayan vekâletname veya mirasçılık belgesinin asıl ya da Türkiye’de noterlerce, yurt dışında Türk Konsolosluklarınca onaylanmış suretlerinin de talep dilekçelerine eklenmesi gerekiyor. Kanuni mirasçı sıfatıyla yükümlü adına geri ödeme müracaatında bulunanların her biri için, mirasçılık belgesinde belirtilen hak sahipliği oranları dâhilinde geri ödeme teklifinde bulunuluyor.
Ödenen dövizler, yükümlülerin ödeme yaptığı tarihteki Euro karşılığı üzerinden, askerlik şubelerince bildirilmesi üzerine Hazine ve Maliye Bakanlığı Merkez Saymanlığınca iade tarihindeki Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası döviz alış kuruna göre Türk Lirasına çevrilerek talep dilekçesinde belirtilen hesap numarasına aktarılıyor. (AAY md. 81 ve 85)
Geri ödeme işlemi gerçekleştirildiğinde müteakip mükerrer geri ödeme teklifinde bulunulmasını önlemek maksadıyla Hazine ve Maliye Bakanlığı Merkez Saymanlığı tarafından ilgili askerlik şubesine bilgi veriliyor. (AAY md. 85)
