Bu mevzuat hükümlerine göre elbette ilk sırada bu araçların kayıt yani tescil maliklerinin aracı kullanması esastır.
Gerek Bakanlar Kurulunun 2009/15481 sayılı kararı gerekse Ticaret Bakanlığının yayınladığı 1 Seri Nolu Geçici İthal Edilen Kara Taşıtlarına İlişkin Gümrük Genel Tebliği hükümlerine göre yurt dışında yerleşik ve Türkiye’ye girişlerinden geriye doğru bir yıl içerisinde en az 185 gün bulunanların vatandaşlık durumlarına bakılmaksızın bulundukları ülkede kendi adlarına kayıtlı özel kullanıma mahsus araçlarını geçici ithalat kapsamında kendileri veya vekaletname verdikleri kişiler Türkiye’ye getirip 730 gün (24 ay) kullanabiliyorlar.
Yabancı uyruklular ise 24 ayı geçmemek üzere Türkiye’de aldıkları ikamet izin süreleri kadar kullanabiliyorlar. Yabancının ikamet izni yoksa en fazla 90 günlük süre veriliyor.
Bu kişilerden yurtdışından emekli olanlardan ise yurtdışından emekli oldukları tarihten sonra ilk defa kendi adlarına kayıtlı araçlarını getirirken bu yurtdışında yerleşik olma şartını yerine getirmeleri halinde aranan 185 gün şartı istenmiyor ve en son 2023 yılında yapılan değişiklikle bunların izin sürelerinin dolmasından geriye doğru son 3 ay içerisinde başvurmaları halinde kendilerine yeniden 24 ay daha Türkiye’de araçlarını bulundurma ve kullanma izini verilebiliyor.
Ticari kullanıma mahsus araçlara için ise genellikle 30 günlük süre verilmektedir.
Bu geçici ithalat kapsamı dışında yine mavi kart hakkı sahibi veya tamamen yabancı uyruklu olup yurtdışında yerleşik olanlardan Türkiye’ye geçici bir görevle gelenler yani sigortalı bir işte çalışanlar ile öğrenim amaçlı gelip öğrenim görenler çalışmalarından veya öğrenime başlamalarından geriye doğru en az 185 gün yurtdışında bulunmaları kaydıyla yurtdışında adlarına kayıtlı özel kullanıma mahsus araçlarını getirip Türk plakasına çevirerek tescil ettirebiliyorlar. Bunlara çalışmaları veya öğrenimleri süresince her defasında 24 ayı geçmemek üzere süre verilir. Bunlara halk arasında mavi plakalı araç, misafir plakalı araç, yabancıdan yabancıya araç veya Tax Free Car deniyor. Bu haktan Türk vatandaşları veya çifte vatandaşlar yararlanamıyor.
İşte bu özel kullanıma mahsus araçları gümrük idaresince izin verilen sürelerde Türkiye’de kimlerin kullanabileceği bize soruluyor.
Peki bu araçları kimler kullanabilir?
Bu yabancı plakalı veya misafir plakalı araçlar Türkiye’de millileşmediğinden gümrük idaresi gözetimindedirler ve kullanma şartları da yukarıda belirttiğimiz mevzuat hükümlerinde düzenlenmiştir.
Bu mevzuat hükümlerine göre elbette ilk sırada bu araçların kayıt yani tescil maliklerinin aracı kullanması esastır.
İkinci olarak yabancı plakalı veya misafir plakalı özel kullanıma mahsus araçları araç malikinin de Türkiye’de bulunması halinde ikamet yeri Türkiye Gümrük Bölgesi dışında bulunan eşi veya usul ya da füruu olan kişilerce kullanılması mümkündür. Yani örneğin Alman plakalı aracını Türkiye’ye götüren ve 24 ay kullanma izni alan Muzaffer beyin Almanya’da ikamet eden eşi Gülüzar hanım, yine Almanya’da ikamet eden çocukları Furkan ve Zeynep, Almanya’da ikamet eden anne ve babası Fadime hanımla Süleyman bey, Muzaffer bey de Türkiye’de bulunması şartıyla bu Alman plakalı aracı kullanabilir.
Burada önemle belirtelim ki, uygulamada yabancı plakalı aracı kullanma hakkı ve yurtdışında yerleşik olan bu eş, çocuklar ile anne ve baba Türkiye’de aracı kullanırken uygulamada mevzuata hâkim olmayan bazı jandarma veya polis gibi güvenlik görevlerinin “Yurtdışında da ikamet etseniz aracı maliki dışında kimse kullanamaz” veya “Aracı kullanabilmeniz için araçta malikinin de bulunması gerekir” diyerek uygulama ve para cezası işlemi yaptıklarına ilişkin şikayetler alıyoruz. Bu kesinlikle mevzuata aykırı bir uygulamadır.
Zira hem Bakanlar Kurulunun 2009/15481 sayılı kararında hem de Ticaret Bakanlığının yayınladığı 1 Seri Nolu Geçici İthal Edilen Kara Taşıtlarına İlişkin Gümrük Genel Tebliğinde yurtdışında yerleşik olan araç malikinin eşi, çocukları ve anne-babasının bu aracı kullanabilecekleri açıkça hüküm altına alınmış, bu kişilerin aracı kullanabilmesi için araçta araç malikinin de bulunması gerektiğine ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır.
Aynı zamanda bu kişilerin yani yurtdışında yerleşik eş, çocuk ve anne-babanın bu aracı kullanması ve seyahat sırasında araç malikinin de araçta bulunmasının gerekmediği Ticaret Bakanlığının yayınladığı “Yolcu Beraberi Taşıtlar” başlık rehberinde 21. soruya verilen cevapta da “Turistik kolaylıklardan faydalanılarak geçici olarak ithal edilen taşıt; hak sahibinin Türkiye’de bulunması şartıyla, bu kişinin ikamet yeri Türkiye Gümrük Bölgesi dışında bulunan eşi, anne, baba ve çocukları tarafından kullanılabilir” şeklinde cevap verildikten sonra devamla “Bu durumda, taşıt hak sahibinin araç içinde bulunması gerekmemektedir” diyerek bu konudaki tereddütleri ortadan kaldırmıştır. (*)
Fakat özel kullanıma mahsus bu aracı kullanacakların, izin hak sahibinin eşi, anne-babası veya çocuğu olduğunu ve yurtdışında ikamet ettiklerini ispatlayıcı belgeleri (vukuatlı nüfus kayıt örneği, pasaport vb.) yanlarında bulundurması gerekmektedir. Kolluk görevlilerince yapılacak herhangi bir denetimde bu durumu belgeleriyle ispat edemeyenlerin araçları trafikten menedilir ve araç gerekli işlemlerin yapılması için gümrüğe teslim edilir.
Bu saydıklarımız dışında Muzaffer beyin Türkiye’de ikamet eden oğlu Bahattin veya Türkiye’de ikamet eden kendi kardeşleri, akrabaları veya arkadaşları kullanamazlar. Muzaffer bey bu aracını kimseye kiralayıp veya emaneten verip kullandıramaz.
Muzaffer bey 24 aylık sürede aracını gümrük idaresine bizzat veya e-devlet üzerinden vereceği bir taahhütle Türkiye’de bırakıp araçsız olarak örneğin uçakla Almanya’ya gelirse, bu durumda yurtdışında ikamet etseler bile ne eşi ne çocukları ne anne-babası ne de bir başkası bu aracı kullanamaz. Zira Muzaffer bey araçsız çıkış yaparken gümrük idaresine aracı kimsenin kullanmayacağı konusunda taahhütte bulunmuştur.
Aynı kurallar Türk plakasına çevrilerek tescil edilen misafir plakalı araçlar için de geçerlidir. Bu araçlar için düzenlenen geçici trafik tescil belgelerine “satılamaz” kaydının yanı sıra, “ruhsatta adı kayıtlı kişi, eşi veya usul ya da füruu olan kişiler dışında başka kişilerce kullanılamaz” ibaresi konulur.
Elbette burada yabancı plakalı veya misafir plakalı araç malikinin birine vekaletname vermesi halinde vekaletnameyi alan tarafından kullanılıp kullanılamayacağı sorusu akla gelebilir. Örneğin Muzaffer bey Türkiye’de ikamet eden oğlu Bahattin’e böyle bir vekaletname verse veya Muzaffer bey araçsız olarak yurtdışına çıkarken Almanya’da ikamet eden ve yurtdışında yerleşiklik şartını yerine getiren eşi Gülüzar hanımın kullanabilmesi için bir vekaletname verse vekalet alan bu eş veya oğlu kullanabilir mi?
Maalesef mevzuata göre kullanamazlar. Zira yukarıda sayılanlar ve durumlar haricinde araç malikinin dışındaki kişiler aracı vekaletnameleri olsa da kullanamaz. İzin hak sahibi dışında aracı kullanmak için Türkiye’den veya yurtdışından alınmış vekaletnameler geçersizdir. Yol denetimlerinde bu durumun tespiti halinde araç trafikten menedilerek gerekli işlemlerin yapılması için gümrüğe teslim edilecek, ayrıca aracı haksız kullanan ve kullandıran hakkında ayrı ayrı para cezası uygulanacaktır. Buna dikkat etmek gerekir.
Nihayet Türkiye’de ikamet eden yerleşik kişiler tarafından bu araçların kullanılması istisnai olarak mümkün kılınan tek hal acil durumlarda ve bu acil durumun devam ettiği sürece seyahat esnasında araç malikinin de araçta bulunması şartıyla yabancı plakalı veya misafir plakalı araç Türkiye’de ikamet eden biri tarafından kullanılabilir. (Tebliğ md. 26/ç)
Bu kurallara aykırı hareket halinde ne ceza verilir?
Geçici ithaline izin verilen kişisel ve ticari kullanıma mahsus araçların bir başkasına kiralanması, ödünç verilmesi veya hak sahibi olmayan kişilerce kullanılması hâlinde, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla, Gümrük Kanunun 238. maddesi hükümü uyarınca işlem yapılır ve geçici ithal izni yani verilen Türkiye’de kalma süresi izni iptal edilerek araç gümrük idaresince teslim alınır.
Ayrıca bu madde gereğince araca göre değişmekle birlikte gümrük vergilerinin 1/4 ‘ü oranında para cezası verilir. Verilen para cezasının ödenmesi aracın Türkiye’de kalmasını sağlamaz. Cezalar ödenmiş dahi olsa araç yurtdışı edilir.
