Prensip olarak idari para cezası bu yoklama kaçaklığı veya bakaya suçlarını işleyen her yükümlüye uygulanır.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 72. maddesi gereğince her erkek Türk vatandaşı askerlik yükümlülüğünü yerine getirmek zorundadır.
Anayasadaki erkeklere yüklenen bu askerlik yükümlülüğü Türk vatandaşının 20 yaşına girdiği yılın ocak ayının birinci gününden başlayan ve askerlik hizmetini yerine getirmesi şartıyla 41 yaşına girdiği yılın ocak ayının birinci gününde biter (Askeralma Kanunu md. 3/1-a).
7179 sayılı Askeralman Kanunu’nda tespit edilen esaslar dışında askerlik hizmetini yapmadıkça veya yapmış sayılmadıkça hiçbir yükümlü askerlik çağı dışına çıkarılmaz (Askeralma Kanunu md. 5/11).
Yükümlü erkek Türk vatandaşı (ki, buna çifte vatandaşlar da dahildir) 20 yaşına girdiği yılın ocak ayının birinci gününden itibaren yoklama yaptırmak ve şartları varsa askerliklerini kanuni sürelere kadar erteletmeleri veya erteletme işlemi yapılmış ve tekrar uzatılması gerekiyorsa uzatmak için yeniden başvurmaları gerekir.
Buradaki yoklama, yükümlülerin sağlık muayenelerinin yapılarak askerliğe elverişli olup olmadıklarının, öğrenim durumları, meslekleri ve niteliklerinin tespiti için yapılan bir işlemdir. (Askeralma Kanunu md. 3/1-hh)
Yükümlü bu yoklamasını askerlik çağının başlangıcından askerlik hizmetini yaptığı veya yapmış sayıldığı güne kadar yaptırmak zorundadır. (Askeralma Kanunu md. 3/1-ıı)
Burada belirtelim ki, yurtdışında yaşayan ve fiilen silah altına alınmayı gerektirmeyen dövizle askerlik hizmetinden faydalanma hakkına sahip vatandaşların yoklamaları yapılmaz (Askeralma Yönetmeliği md. 8/4). Lâkin bu yoklama yaptırma yükümlülüklerinin olmaması onları erteleme yaptırma yükümlülüğünden kurtarmaz.
Bu sebeple askerlik çağına girmiş erteletme işlemini yapmamış veya erteleme hakkı bitmiş yükümlülerin kendi müracaatları veya yakalanmaları halinde bu yoklamasını kabul edilebilir bir mazereti olmaksızın tabi olduğu yoklama yılı içerisinde yaptırmayanlara yoklama kaçağı deniyor ve bir kabahat suçu kabul edilerek kendilerine yoklama kaçağı kaldıkları tarihten itibaren kaçak kaldıkları her gün için idari para cezası veriliyor. (Askeralma Kanunu md. 3/1-ii ve 24/1-a)
Yoklamasını yaptıran ancak askere sevke tabi olduğu hâlde sevkini yaptırmayanlar ile sevk edildiği birliğe katılmayanlara “Bakaya”, sevkini yaptırdığı hâlde kendisine tanınan yol süresi dışında birliğine katılanlara ise “Geç iltihak bakayası” deniyor. Bunlar da yine bir kabahat olan ve bakaya kalınan her gününe idari para cezası verilen bakaya suçunu işlemiş oluyorlar. (Askeralma Kanunu md. 3/1-d ve l ile 24/1-b ve c)
Burada unutmamak gerekir ki, şartları oluştuğunda dövizle veya bedelli askerlik bedelini ödemekle veya fiili askerlik hizmeti yapmakla yoklama veya bakaya suçu sebebiyle tahakkuk ettirilen idari para cezaları silinmez. Bu idari para cezalarının da ayrıca ödenmesi gerekiyor.
İdari para cezası nasıl hesaplanıyor?
Yoklama kaçakları için yoklama kaçağı kaldıkları tarihten, bakayalar için, bakaya kaldıkları tarihten, geç iltihak bakayaları için, kendilerine tanınan yol süresinin bitiminden itibaren kaçak kaldıkları gün süresi kadar idari para cezası ile cezalandırılır (Askeralma Yönetmeliği md. 101/1).
Bunlardan kendiliğinden gelenlere 2024 yılı için gelmedikleri her gün karşılığı 32,18 TL, yakalananlara ise bunun iki katı yani 64,37 TL idari para cezası uygulanır. Bu para cezalarının günlük miktarları her yıl başından itibaren Hazine ve Maliye Bakanlığının açıkladığı yeniden değerlendirme oranına göre arttırılır (5326 sayılı Kabahatler Kanunu md. 17/7). İdari para cezaları tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekiyor (Askeralma Yönetmeliği md. 101/2).
26.06.2019 tarihinden önceki dönem için yoklama kaçağı veya bakaya kalınan her gün idari para cezaları mülga 1111 sayılı Askerlik Kanunu’nun 89. maddesine göre belirlenir.
Bu idari para cezalarını vermeye ise; askerlik şubesine bizzat müracaat eden yükümlüler için müracaat ettiği, kolluk kuvvetleri tarafından getirilen yükümlüler için ise getirildiği askerlik şubesi başkanı; kolluk kuvvetleri tarafından haklarında tutanak tutulma işlemi de dahil diğer durumlar için nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanı yetkilidir. Yükümlünün bizzat müracaat ettiği veya getirildiği askerlik şubesi başkanınca uygulanan idari para cezası derhâl yükümlünün nüfusa kayıtlı olduğu yer askerlik şubesi başkanlığına bildiriliyor (Askeralma Yönetmeliği md. 101/4).
Bu para cezaları her yükümlüye mi uygulanır?
Prensip olarak idari para cezası bu yoklama kaçaklığı veya bakaya suçlarını işleyen her yükümlüye uygulanır.
Lâkin yapılan muayenelerinde askerliğe elverişli olmadıkları anlaşılanlar (çürük raporu), askerlikten muafiyet hakkı olanlar ile Kanunda belirtilen nedenlerle erteleme hakkı olduğu halde süresi içerisinde işlem yaptırmayanlara erteleme sürelerine denk gelen günler için idari para cezası uygulanmaz. (Askeralma Kanunu md. 24/2)
Örneğin Belçika’da doğup büyüyen ve orada ikamet eden yükümlü (A), 20 yaşına girdiği halde yetkili Türk konsolosluğuna müracaat edip yurtdışı askerlik ertelemesini yaptırmamıştır. Yükümlü (A), 29 yaşında iken yetkili Türk konsolosluğuna müracaat edip 35 yaşını dolduracağı yılın sonuna kadar askerlik ertelemesini yaptırmıştır. Bu yükümlü 20 ilâ 29 yaşları arasında yaklaşık 9 yıl yoklama kaçağı durumundadır ve kaçak kaldığı her gün için idari para cezası ödemesi gerekmektedir. Fakat 20 ilâ 29 yaşları arasında kendisi Belçika’da yasal olarak ikamet etmekte ve çalışmaktadır. Yani bu dönem için de yurtdışı askerlik erteleme hakkı bulunmaktadır. Bu durumda yükümlü (A) için uygulanan ve tahakkuk eden yoklama kaçaklığı idari para cezaları iptal edilir.
Şayet bu yükümlere idari para cezasının uygulanmayacağı sonradan anlaşılmış ise verilen para cezaları iptal edilir ve bu iptal edilen para cezalarının takip ve tahsili için vergi dairesine gönderilmiş ise gönderilen vergi dairelerine bildirilir (Askeralma Yönetmeliği md. 101/3).
Verilen para cezaları nasıl tahsil ediliyor?
Yoklama kaçaklığı veya bakaya suçu nedeniyle hesaplanan idari para cezaları yükümlüye yetkili askerlik şubesi tarafından 7201 sayılı Tebligat Kanunu’na göre tebliğ ediliyor. Tebligat metninde bu karara karşı başvurulabilecek itiraz kanun yolu, mercii ve süresinin açık bir şekilde belirtilmesi gerekiyor (Kabahatler Kanunu md. 26/
1).İdarî para cezası kararı yükümlü kişinin bizzat kendisine verilmesi halinde tutanakta bu hususun açıkça belirtilmesi, bu karara karşı başvurabileceği kanun yolu, mercii ve süresine ilişkin olarak bilgilendirildikten sonra kişinin karar tutanağını imzalaması gerekiyor. Şayet yükümlü imzadan kaçınılması halinde bu durum tutanakta açıkça belirtilmesi ve karar tutanağının bir suretinin yükümlüye verilmesi gerekiyor (Kabahatler Kanunu md. 26/2).
Uygulamada sık görülen askerlik şubelerinin bu idari para cezası kararını tebliğ ederken 7201 sayılı Tebligat Kanunu’na aykırı tebliğ ettikleri, tebliğ kanuna uygun olsa bile kararda karara karşı başvurulabilecek itiraz kanun yolu, mercii ve süresini açık bir şekilde belirtilmediği görülmektedir. Her iki halde kanuna aykırı olduğundan verilen idari para cezası usulsüz oluyor ve kesinleşmiyor.
Bu idarî para cezası kararında belirtilen para cezasının yükümlüye tebliğinden itibaren bir ay içerisinde ödenmesi gerekiyor (Kabahatler Kanunu md. 17/6, Cümle 2). Ödeme yapılmaması halinde ise yetkili askerlik şubesi tarafından 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil edilmek üzere Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen tahsil yani vergi dairesine gönderiliyor (Kabahatler Kanunu md. 17/4). Kararı alan vergi dairesi de 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre idari para cezasını bir aylık ödeme süresinin bitiminden itibaren işleyecek gecikme zammıyla birlikte tahsili için bir icra dairesi gibi takibi başlatıyor ve borçlu yükümlünün taşınır taşınmaz malları ile üçüncü kişilerdeki hak ve alacaklarına haciz işlemi uygulayarak tahsilat yapıyor.
Konu ile sonraki bir köşe yazımızda bu idari para cezası kararının kesinleşmesi halinde cezanın ödenmesinde bir indirim veya taksit imkânı olup olmadığını, hapis cezasına çevrilip çevrilmediğini, karar karşı itiraz yolu olup olmadığını ve para cezasının zamanaşımına tabi olup olmadığını izah etmeye çalışacağız.
