Evlenen, boşanan ve eşi vefat eden kadının soyadı

Devrim kanunlarından biri olan 21.6.1934 tarihli ve 2525 sayılı Soyadı Kanunu gereğince her Türk vatandaşı bir soyadı taşımak zorundadır. Bunun amacı soy bağlarının sağlam temellere oturtulmasıdır. Türk hukuk sistemimizde erkeğin soyadı esas alınmış evlenme halinde kadının erkeğin nüfusuna taşınarak onun soyadını taşıması zorunlu kılınmıştı. Lakin dünyada olduğu gibi ülkemizde de kadın-erkek eşitliği bilinci konusundaki sosyal

AVUKAT ŞERİF YILMAZ 21 Nisan 2018 AVUKAT ŞERİF YILMAZ

Devrim kanunlarından biri olan 21.6.1934 tarihli ve 2525 sayılı Soyadı Kanunu gereğince her Türk vatandaşı bir soyadı taşımak zorundadır. Bunun amacı soy bağlarının sağlam temellere oturtulmasıdır.

Türk hukuk sistemimizde erkeğin soyadı esas alınmış evlenme halinde kadının erkeğin nüfusuna taşınarak onun soyadını taşıması zorunlu kılınmıştı.

Lakin dünyada olduğu gibi ülkemizde de kadın-erkek eşitliği bilinci konusundaki sosyal gelişmeler dolaysıyla kadının soyadı konusunda yeni düzenlemeler yapılmak zorunda kalınmıştır. Esas olarak konuyu üç başlık altında açıklamak daha sağlıklı olacaktır.

EVLENEN KADININ SOYADI

4721 Sayılı yeni Türk Medeni Kanunumuzun (TMK) 187. maddesi “ Kadın evlenmekle kocasının soyadını alır. Ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuru ile kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir.

Daha önce iki soyadı kullanan kadın, bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir’ demektedir. Bu düzenlemede kocasının soyadını almak zorunda olan kadına başvuru üzerine kocasının soyadından önce gelmek şartıyla halihazırda kullandığı soyadını kullanma imkanı verilmiştir.

Ancak evlenen kadına kocanın soyadı olmadan sadece mevcut soyadını kullanma imkanı verilmedi.

Bu konuda hukuk mücadelesi veren akademisyen bir bayanın taleplerini bu madde gereğince reddeden mahkeme kararlarına karşı gittiği Anayasa Mahkemesindeki (AYM) bireysel başvurusu tüm kariyerinin kızlık soyadı ile tanınması gerekçesiyle kabul edilerek hak ihlali kararı verilmiş, daha sonra başka bir başvuruda AYM eşitlik ilkesi doğrultusunda evlenen tüm kadınların talepleri halinde bekarlık veya halihazırdaki soyadını, bu soyadı ile tanınma kriteri olmasa bile kullanabileceklerine karar vererek daha da genişletilmiştir. Bütün bunlara rağmen halen bu kararlar doğrultusunda kanuni bir düzenleme yapılmamıştır.

Evlenme ile müracaatı üzerine Nüfus Müdürlüğündeki kayıtlara kocasının soyadı ile kendi soyadı tescil edilen kadın daha sonra sadece kocasının soyadını kullanmak isterse maalesef bunun için mahkemeye dava açması gerekiyordu. (Nüfus Kanunu Uygulanma Yönetmeliği 55/2 md.)

Bu konudaki dava açma mecburiyeti 19.10.2017 tarihli 7039 sayılı Kanunla Nüfus Hizmetleri Kanununa eklenen EK-3. maddesindeki yazılı müracaat üzerine nüfus müdürlüğünce gerekli işlemlerin yapılacağı hükmü ile kaldırılmıştır.

Mavi kartlı vatandaşlarımızın da evlenme işlemleri aynı şekilde duruma göre Mavi Kartlılar Kütüğüne ve aile kütüklerine tescil edilir.

EŞİ ÖLEN (DUL) KADININ SOYADI

Kocası ölen kadın yeniden evlenmedikçe ölen kocasının aile kütüğünde kalır ve kocasının soyadını taşımaya devam eder. Yazılı talebi halinde bekârlık hanesine dönerek bekârlık soyadını alıp kapanmış olan nüfus kaydı açılabilir. (Yönetmelik md. 67)

Görüldüğü gibi ayrıca bir başvuru yapılmadıkça eşi vefat eden kadın merhum kocasının aile kütüğünde kalır ve kocasının soyadını kullanmaya devam eder. Arzu ederse konsolosluğa veya nüfus müdürlüğüne müracaat ederek kızlık nüfusuna dönerek kızlık soyadını da alabilir.

BOŞANAN KADININ SOYADI

Boşanma halinde kadının kocasının soyadını taşıma arzusu yeni TMK’nın 173. maddesinde düzenlendiğinden burada herhangi bir sorun kalmamıştır diyebiliriz. Buna göre boşanma halinde kadın, evlenme ile kazandığı kişisel durumunu korur; ancak evlenmeden önceki soyadını yeniden alır.

Eğer kadın evlenmeden önce dul idiyse, hakimden bekarlık soyadını  taşımasına izin verilmesini isteyebilir. Yani boşanma ile kadın evlenmeden önce kapatılan kızlık nüfusu kaydı yeniden açılarak bu kayda getirilir (Ör: babasının nüfusuna) ve kızlık soyadını alır.

Boşanmaya esas evliliğini dul olarak yani daha önce vefat eden ilk eşinin nüfus kaydı ve soyadı ile yapmış ise boşanma sonrası kızlık nüfusuna ve soyadına değil vefat eden ilk eşinin nüfus kaydına ve onun soyadı ile tescil edilir.

Örneğin “Mutlu” kızlık soyadı ile evlenip kocasının “Tunç” soyadını alan ancak kocası vefat ettikten sonra da ikinci evliliğini yapıp ikinci kocanın “Öztürk” soyadını alan kadın boşandığında “Mutlu” kızlık soyadını değil ölen kocasının “Tunç” soyadını alır.

Bu bayan mutlaka kızlık soyadını almak istiyorsa ya yukarıda açıklandığı gibi dul kaldığında ve ikinci evliliğini yapmadan konsolosluğa veya nüfus müdürlüğüne yazılı müracaat ederek kızlık nüfusuna dönerek kızlık soyadını alacak ya boşanma davası sırasında veya daha sonradan açacağı bir dava ile bekarlık soyadını  taşımasına izin verilmesini isteyecektir. (Yönetmelik 59/2 md.)

Kocası ile birlikte Türk vatandaşlığına alınan ya da Türk vatandaşı ile evlenmesi nedeniyle Türk vatandaşlığını kazanıp kocasının kütüğüne kocasının soyadı ile tescil edilen kadının boşanması halinde; bunların daha önce nüfus kütük kayıtları olmadığından bulunduğu yere ait aile kütüğünün son aile sıra numarasından sonra yeni bir aile sıra numarası altında, boşanma kararında belirtilen soyadıyla, boşanma kararında soyadı belirtilmemiş ya da boşanma kararı yabancı mahkemelerce verilmiş ve Türkiye’de tanınmış veya tenfiz kararına bağlanmış ise bu kadınlar evlenmeden önceki soyadı ile tescil edilirler. (Yönetmelik md. 59/4)

Kadın, boşandığı kocasının soyadını kullanmakta menfaati bulunduğunu ve bunun kocaya bir zarar vermeyeceğini açılacak bir dava ile ispatlarsa mahkemece kocasının soyadını taşımasına izin verilir. Ancak koca koşulların değişmesi halinde bu iznin kaldırılmasını isteyebilir. (TMK md. 173)

Evlenme halinde kanunen sadece kendi soyadını taşımaya izin verilmeyen kadına dava ile de olsa boşanma halinde eşinin soyadını taşımasına izin verilmesi uygulamada zorlukları gidermiştir.

Fakat kanuni düzenlemede kadına boşandığı eşinin soyadını taşıma izni için dava açma hakkı verilmişken, bu iznin kaldırılması için dava açma hakkı sadece boşanılan kocaya verilmesi kanunda bir boşluk yaratmıştı.

Bu nedenle 19.10.2017 tarihli kanun değişikliğinde getirilen EK-3.madde ile yazılı müracaat halinde “Boşandığı eşinin soyadını kullanmasına izin verilen kadının evlenmeden önceki soyadını…

Kullanmak istemesi hâlinde, nüfus müdürlüğünce gerekli işlem yapılır” hükmü getirilerek boşanan kadına dava açmadan idari yoldan evlenmeden önceki soyadını tekrar alma imkanı sağlanmıştır.

Mavi kartlı kadınların soyadı konusunda gerek kanunda gerekse yönergede herhangi bir düzenleme yapılmadığından yukarıda açıklanan mevzuat hükümleri onlar hakkında da geçerlidir.