Türkiye’de SSK kapsamında bir sigortalının emekli aylığına hak kazanabilmesi için asgari prim gün sayısı, sigortalılık süresi, ve yaş şartlarının hepsini aynı anda doldurması gerekir. Bunlardan biri tamamlanmamış ise tamamlana kadar emekli aylığı bağlanmaz. Bu şartlardan yaş ve asgari prim gün sayısı sigortalının ilk „Sigortaya Giriş“ yani çalışmaya başladığı tarihe göre belirlenir. Örneğin 18.03.1973 doğumlu bir
Türkiye’de SSK kapsamında bir sigortalının emekli aylığına hak kazanabilmesi için asgari prim gün sayısı, sigortalılık süresi, ve yaş şartlarının hepsini aynı anda doldurması gerekir. Bunlardan biri tamamlanmamış ise tamamlana kadar emekli aylığı bağlanmaz.
Bu şartlardan yaş ve asgari prim gün sayısı sigortalının ilk „Sigortaya Giriş“ yani çalışmaya başladığı tarihe göre belirlenir. Örneğin 18.03.1973 doğumlu bir bayan sigortalı ilk çalışmaya başladığı tarih 13.04.1988 tarihi ise SSK kapsamında 5225 asgari prim günü, 20 yıl sigortalılık süresi ile 44 yaş şartlarına tabidir.
Fakat burada hemen belirtelim ki, „Sigortalılık Süresinin Başlangıcı“ (Örneğin 20 yıl, 25 yıl, 15, 5 yıl veya 10 yıl) ile „İlk Sigorta Girişi“ kavramları birbirinden farklıdır. Demin de değindiğimiz gibi emekli aylığına hak kazandıracak prim günü sayısı, sigortalılık süresi ve yaş şartı „İlk Sigorta Girişi“ne göre belirlenir ancak „Sigortalılık Süresinin Başlangıcının” (Bekleme Süresinin) hesabı kişinin hangi tarihte ilk defa sigortaya girdiğine göre değişir.
Şöyle ki; Sosyal Güvenlik Kurumunun (SGK) uygulamasında mevzuat gereği 18 yaşından önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi olanların sigortalılık süreleri 18 yaşını doldurdukları tarihte başlamış kabul edilmektedir. Ancak 01.04.1981 tarihinden önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tescil edilmiş olanlar hakkında 18 yaş şartı aranmaz.
Yukarıdaki örneğimize göre bayan sigortalımız 18 yaş öncesi ama 01.04.1981 tarihinden sonra 13.04.1988 ilk defa sigortaya tabi olduğundan 20 yıllık „Sigortalılık Süresinin Başlangıcı“ 18 yaşını doldurduğu 18.03.1991 tarihinden itibaren hesaplanacak ve bu süreyi 18.03.2012 tarihinde tamamlayacaktır. 2017 yılında da 44 yaşını dolduracağından emekli aylığına hak kazanacaktır.
Yani bu bayan sigortalımızın emeklilik şartları 18 yaşını ikmal ettiği 18.03.1991 tarihine göre 5525 gün sayısı, 20 yıl sigortalılık süresi ve 48 yaş olarak belirlenmez.
01.04.1981 tarihinden önce sigorta girişi olanların ise emeklilik şartları yine ilk defa sigortaya tabi olunan tarihine göre belirlenecek ancak „Sigortalılık Süresinin Başlangıcı“ 18 yaşına bağlı olmaksızın yine „İlk Sigorta Giriş“ tarihinden itibaren hesaplanacak.
Örnekte de görüldüğü gibi 18 yaş öncesi sigorta girişleri hem daha erken yaşta hem de daha az prim günü ile emekli aylığına hak kazandırmakta, 18 yaş öncesi ödenen primler ise 18 yaş sonrası prim günlerine eklenmektedir. Lâkin bu 18 yaş öncesi kuralı sadece 01.10.2008 tarihinden önce sigortalı olup 4/a (SSK) kapsamında olan sigortalıların yaşlılık aylığı bağlanmasında geçerlidir.
Yurtdışı ilk sigorta girişlerinde 18 yaş uygulaması
Yurtdışı sigorta girişlerinin Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılması konusunda milat 11.09.2014 tarihinde 3201 sayılı Yurtdışı Borçlanma Kanunun 5. maddesine 5. fıkra ekleyen 6552 sayılı kanundur.
11.09.2014 tarihinde yürürlüğe giren 6552 sayılı kanunla 3201 sayılı kanunun 5’inci maddesinin 5’inci fıkrasına “Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinde Türk sigortasına girişinden önce akit ülke sigortasına girdiği tarihin Türk sigortasına girdiği tarih olarak kabul edileceğine ilişkin özel hüküm bulunan ülkelerdeki sigortalılık sürelerini borçlananların akit ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarih ilk işe giriş tarihi olarak kabul edilir.” cümlesi eklendi.
SGK’nın 29.09.2014 tarihli ve 2014/27 sayılı genelgesi ile hangi ülkelerdeki ilk sigorta girişlerinin Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılacağını belirlendi. Bu sayılan ülkelerin sayıları yeni yürürlüğe giren sözleşmeler veya değişiklikler sebebiyle 01.09.2016 tarihli ve 2016/20 sayılı, 06.11.2018 tarihli 2018/38 sayılı, 11.12.2020 tarihli 2020/51 sayılı, 17.09.2021 tarihli 2021/32 sayılı, 03.11.2021 tarihli 2021/37 sayılı genelgelerle güncellenmiştir.
Son duruma göre ilk sigorta girişiyle ilgili sözleşmesinde hüküm olan ülkeler; Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika (01.09.2018 tarihinden önce ilk defa bu ülkede çalışmaya başlamış olanlar için), Bosna Hersek, Çekya, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, İtalya, Kanada, Kebek, KKTC (01.10.2020 tarihinden önce ilk defa bu ülkede çalışmaya başlamış olanlar için), Kore Cumhuriyeti, Lüksemburg, Makedonya, Slovakya ve Tunus’tur. 03.11.2021 tarihli ve 2021/37 sayılı Genelge ile Moğolistan listeden çıkarılmıştır.
Bu genelgeden sonra sözleşmesinde ilk sigorta girişi ile ilgili hüküm bulunan bu ülkelerdeki ilk sigorta girişleri dava açılmasına gerek kalmadan kabul edilmeye başlandı ve uygulama da aynı yönde devam etmektedir.
Ancak bu ülkelerdeki 18 yaş öncesi yurtdışı ilk sigorta girişlerinin kabul edileceği veya edilmeyeceği yönünde ne 2014/27 sayılı genelgede ne de sonradan çıkartılan tahsisat işlemleri ile ilgili 2011/48, 2018/38 genelgelerde bir düzenleme yapılmadı.
Konu ile ilgili olarak ne kanunda ne yönetmelikte ne genelgelerde ne de akit ülkelerle yapılan sosyal güvenlik sözleşmelerinde bir hüküm bulunmuyordu.
SGK, nihayet 06.11.2018 tarihli 2018/38 sayılı genelgenin “Yurtdışı Borçlanmasında Tahsis İşlemleri” başlıklı 6’ıncı bölümünün “1.1. Sosyal Güvenlik Sözleşmelerinde Özel Hüküm Bulunan Ülkeler İçin Sigortalılık Başlangıcı” maddesine 17.09.2021 tarihli 2021/32 sayılı genelgesiyle bir bent (5’inci bent) ekleyerek konuya açıklık getirildi. Eklenen bu bent şu şekilde;
“Gerek uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinde Türk sigortasına girişinden önce akit ülke sigortasına girdiği tarihin Türk sigortasına girdiği tarih olarak kabul edileceğine ilişkin özel hüküm bulunan ülkelerde geçen sigortalılık sürelerini borçlananların, gerekse sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmiş ülkelerde geçen hizmetleri birleştirilerek aylık talebinde bulunanların, akit ülkede 18 yaş altındaki çalışmaya başladıkları tarih Ülkemizde ilk işe giriş tarihi olarak dikkate alınacak olup bu Genelgenin “1.1.3. 18 Yaşın Altında Geçen Hizmetler” başlığında yer alan hükümlere göre işlem yapılacaktır.”
Yurtdışındakiler için 18 yaş altı sigorta girişleri neden önemli?
Yukarıda da değindiğimiz gibi 18 yaş altı sigorta girişi hem daha erken yaşta hem de daha az prim günü ile emekli olma hakkı verir. Bu yurtdışındaki vatandaşlar için de çok önemlidir. Birkaç örnek verelim.
ÖRNEK 1: Hamza bey 01.03.1972 doğumlu olup 22.11.2004 tarihinde izinle Türk vatandaşlığından çıkıp Alman vatandaşı olmuştur. Yani kendisi mavi kart hakkı sahibidir.
Bundan dolayı Türkiye’deki 3 günlük çalışmalarına istinaden 3201 sayılı Kanunun 1. maddesi gereğince 18 yaşını doldurduğu ve sadece Türk vatandaşlığında çalışma ve işsizlik süreleri olarak geçen 01.03.1990-21.11.2004 tarihleri arasında 5375 gününü borçlanarak bedelini yatırmıştır. Fakat Hamza beyin Almanya’daki ilk sigorta girişi meslek eğitimi (Berufliche Ausbildung) ile 15.03.1988 tarihidir.
17.09.2021 tarihli 2021/32 sayılı genelgesinden önce SGK’ya göre Hamza beyin ilk sigorta girişi 18 yaşını doldurduğu 01.03.1990 tarihidir ki, buna göre Hamza beyin SSK kapsamında emeklilik şartları 5525 asgari prim günü, 25 yıl sigortalılık süresi ve 52 yaştır. Oysa Hamza beyin sadece 5375+3= 5378 günü vardır ve 5525 güne tamamlamak için yeniden 147 gün daha borçlanma için süresi yoktur. Çünkü kendisi 22.11.2004 tarihinden itibaren mavi kartlı Alman vatandaşıdır.
2021/32 sayılı genelgeden sonra Almanya’daki 18 yaş altı 15.03.1988 tarihi ilk sigorta girişi kabul edildiğinde Hamza bey 5375 asgari prim günü, 25 yıl sigortalılık süresi ve 50 yaş şartlarına tabi olacaktır.
Bu durumda 5375 günü tamamlanmış, 25 yıl sigortalılık süresi 18 yaşını doldurduğu 01.03.1990 tarihi esas alınarak 2015 yılında dolmuş, 50 yaşını da 01.03.2022 tarihinde tamamlayıp emekli aylığına başvurabilecektir.
ÖRNEK 2: Jale hanım 01.03.1982 doğumlu olup 2018 yılında SSK (4/a) kapsamında Fransa’da geçen çalışma, işsizlik ve ev kadınlığı dönemlerinden 01.03.2000-01.03.2010 tarihleri arasındaki 3600 gününü borçlanmış ve bedelini yatırmıştır. Jale hanımın Fransa’da ilk sigorta girişi 17 yaşında iken 15.08.1999 tarihidir.
2021/32 sayılı genelgesinden önce SGK’ya göre Jale hanımın ilk sigorta girişi 18 yaşını doldurduğu 01.03.2000 tarihidir ki, buna göre Jale hanımın SSK kapsamında kısmi emeklilik şartları 4500 asgari prim günü, 25 yıl sigortalılık süresi ve 58 yaştır.
2021/32 sayılı genelgesinden sonra ise Fransa’daki 18 yaş altı 15.08.1999 tarihi ilk sigorta girişi kabul edildiğinde Jale hanım 3600 asgari prim günü, 15 yıl sigortalılık süresi ve 58 yaş şartlarına tabi olacaktır.
Bu durumda Jale hanım 3600 günü tamamlanmış, 15 yıl sigortalılık süresi 18 yaşını doldurduğu 01.03.2000 tarihi esas alınarak 2015 yılında dolmuş, 58 yaşını da 01.03.2040 tarihinde tamamlayıp kısmi yaşlılık emekli aylığına başvurabilecektir. Ayrıca 4500 günü tamamlamak için ek bir borçlanma yapması gerekmemektedir.
Yurtdışı borçlanma yapılmadan da 18 yaş altı sigorta girişi sayılır mı?
Bu soru daha çok yurtdışı borçlanma imkânı olmayan ve Türkiye’ye dönüp oradaki sigortalılık süreleriyle emekli olmak isteyen vatandaşlarımızı ilgilendiriyor. Soruya cevap verebilmek için konuyu somut bir örnekle açıklayalım.
ÖRNEK: Göktuğ bey 01.01.1978 Dornbirn doğumludur ve Avusturya’da 01.05.1995-31.07.1995 arası çalışmıştır. Avusturya’da başkaca çalışması bulunmuyor. 1997 yılında Türkiye’ye kesin dönüş yapıyor. Türkiye’de ilk defa sigorta girişi 01.07.2000 tarihidir.
Göktuğ bey için SGK’nın genelgesi gereğince 18 yaş altı 01.05.1995 tarihi ilk sigorta girişi kabul edildiğinde Göktuğ bey SSK kapsamında 5750 asgari prim günü, 25 yıl sigortalılık süresi ve 55 yaş şartlarına tabi olacaktır.
İşte burada “SGK, 01.05.1995 tarihini ilk sigorta girişi kabul edecek mi?” sorusu önümüze geliyor. Zira 17.09.2021 tarihli 2021/32 sayılı genelgeye göre “… uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinde Türk sigortasına girişinden önce akit ülke sigortasına girdiği tarihin Türk sigortasına girdiği tarih olarak kabul edileceğine ilişkin özel hüküm bulunan ülkelerde geçen sigortalılık sürelerini BORÇLANANLARIN…” o ülkelerdeki 18 yaş altı ilk sigorta girişleri aynı Türkiye’dekilerin 18 yaş altı sigorta girişleri gibi kabul edilecek.
Oysa örneğimizdeki Göktuğ beyin Avusturya sigortasına tabi süreleri 18 yaşından önce 01.05.1995-31.07.1995 tarihleri arasında 3 aylıktır. 3201 sayılı Kanunun 1. maddesine göre ise 18 yaşından itibaren yurtdışı süreleri borçlanılabiliyor. Fakat öyle bir çalışması yok.
O halde SGK, bu hükme göre Göktuğ beyin Avusturya ilk sigorta girişini kabul etmeyecek ve emeklilik şartlarını 7000 asgari prim günü ile 60 yaş veya 4500 asgari prim günü, 25 yıl sigortalılık süresi ile 60 yaş olarak belirleyecek.
Ancak SGK’nın bu şekilde genelgesini yorumlaması ve uygulaması hukuka ve mevzuata aykırı olacaktır. Şöyle ki;
Yargıtay 10.HD’si 18 yaş öncesi yurtdışı ilk sigorta girişlerini kabul etmemesini 17.09.2021 tarihli 2021/32 sayılı genelge hükmündeki gibi şu hukuki gerekçeye dayandırmakta; 11.09.2014 tarihinde yürürlüğe giren 6552 sayılı kanunla 3201 sayılı kanunun 5. maddesinin 5. fıkrasına eklenen cümlede „… sigortalılık sürelerini BORÇLANANLARIN akit ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarih ilk işe giriş tarihi olarak kabul edilir“ demektedir. Dolayısıyla yurtdışındaki ilk sigorta girişinin Türkiye için de ilk sigorta girişi sayılabilmesi için bir gün dahi olsa mutlaka borçlanılması gerekir. Borçlanma yapılmazsa sigorta girişi de sayılmaz. Ancak 3201 sayılı Kanunun 1. maddesi ise sadece yurtdışındaki 18 yaşından itibaren süreleri borçlanma imkânı vermektedir. O halde borçlanılabilecek en eski süre 18 yaştır. 18 yaş öncesi yurtdışı süreleri borçlanılamaz. Hal böyle olunca da borçlanılamayan 18 yaş öncesi yurtdışı ilk sigorta girişi Türkiye içinde ilk sigorta girişi olamaz. (Yargıtay 10.HD, 5.10.2015 gün 2015/11967- 15665, 20.10.2016 gün 2016/8145- 12745 gibi)
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu ise 18.01.2017 tarihli 2014/10-2380 esas, 2017/26 karar sayılı içtihadıyla 18 yaş öncesi Almanya sigorta girişinin kabulüne karar verilmesini talep eden davacıyı haklı bulmuş “davacının Alman Rant Sigortasına giriş tarihinin Türkiye’deki sigortalılığının başlangıç tarihi olarak kabul edilebilmesi için BORÇLANMA İŞLEMİNE GEREK OLMADIĞINA“ karar vererek son noktayı koymuştur.
Dolayısıyla HGK içtihadında görüş değiştirmediği sürece bizce de yerinde ve hukuka uygun olan bu içtihat hem Yargıtay dairelerini hem mahkemeleri hem de SGK’yı bağlamaktadır. Yani Göktuğ beyin mutlaka BORÇLANMA YAPMASI GEREKMİYOR. Göktuğ beyin SGK ile hukuki sorun yaşanması halinde dava açarak 18 yaş öncesi Avusturya sigorta girişini Türkiye için de ilk sigorta girişi olarak saydırması ve SSK kapsamında 5750 asgari prim günü, 25 yıl sigortalılık süresi ve 55 yaş şartlarıyla emekli aylığına hak kazanması mümkündür.
