Türkiye’de eğitim gören çocuklar için çocuk parası

Türkiye’de eğitim amacıyla bulunan çocuklar için ana kural olarak çocuk parası hakkının şartları; Anne-baba Almanya’da ikamet etmeli ve çocuğun ikameti veya mutat meskeni yani hayatının merkezi Almanya olmalı.

Lâkin burada asıl açıklığa kavuşturulması gereken çocuğun mutat meskeni yani hayatının merkezinin Almanya mı yoksa Türkiye mi olduğunun tespitinin nasıl yapılacağı sorusudur.

Örneğin ebeveyn Türk vatandaşı ama çocuk Türkiye‘de okuluna devam ediyor ve çocuk sadece tatillerde Almanya’ya gelip anne-baba evinde kalıyor. Bu çocuğun ikameti veya hayatının merkezi hangi ülkedir?

Maalesef Alman kanunları bu konuda çok esnek ve kesin bir süre belirlememiş. Bu nedenle uygulamada tereddütler vardır. Çocuğun yılda 2-3 ay Almanya’da anne babasının evinde kalması, kendisi için evde bir oda tahsis edilmesi hayatının merkezinin Almanya olduğunun kabulü konusunda yeterli midir? Ana kurala göre, ancak bu kabul edilirse çocuk için çocuk parası alma hakkı olur.

Demin de belirttiğim gibi kanun çok açık olmadığından uygulamada gerek idarenin (Familienkassen) gerekse mahkemelerin kararları da çok farklı şekilde oluyor. Çünkü çocuk sadece tatillerde Almanya’da kalıyor, Türkiye’de eğitimine devam ederken akrabalarının yanında yaşıyor, Türk dilini ve kültürünü öğrenirken Almanya’daki eski okulu ve Almanca ile irtibatını koparıyor. İşte mahkeme bunların hepsini sıkı bir şekilde ayrı ayrı inceliyor.

Kanunda belirli bir süre belirtilmediğinden mahkemeler her somut olayın ve çocuğun özel durumuna göre karar vermekle birlikte çocuğun bir yıl içerisinde en az dört ayını Almanya’da geçirmesini çocuk parasının ödenmesi için yeterli sayabiliyor.

Yani çocuğun Türkiye ile bağı/bağlantısı ne kadar kuvvetli ve sıkı ise mahkemeler veya idare çocuk parası taleplerini reddeder, Almanya ile bağı/bağlantısı ne kadar kuvvetli ve sıkı ise kabul eder. Burada bahsettiğimiz konu tam çocuk parası hakkı ile ilgilidir.

Türk vatandaşları için özel çocuk parası hakkı

İzleyenler rahmetli Kemal Sunal’ın „Gurbetçi Şaban“ filmini, bu filmde Şaban Yıldız adına hem Almanya’daki iki çocuk için hem de kendi adına belge düzenlettirdiği ve Türkiye’de bulunan 14 çocuk için çocuk parası aldığı sahneleri hatırlayacaktır.

Aslında bu sahneler biraz abartılı da olsa konumuzla yakından alakalıdır. Peki Türkiye’de yaşayan bu çocuklar için Şaban Yıldız’a Almanya neden çocuk parası ödemektedir?

Yukarıda izah ettiğim ana kurala göre Almanya’da ikamet eden Türk vatandaşı ebeveynler Türkiye’de geçici olarak eğitim için bulunan ve mahkemelerin kabulüne göre Almanya’da en az yılda dört ay kalan çocuklarına tam (ör: birinci çocuk için 194 €) alırken „Gurbetçi Şaban“ filmi örneğindeki gibi daha uzun süre Türkiye’de kalan, Almanya’ya hiç gelmeyip Türkiye’de yaşayan veya Almanya’da geçici olarak bulunan çocukları için de çocuk parası alma hakları vardır.

Bu hakkın hukuki kaynağı 30.04.1964 tarihli Türkiye-Almanya Sosyal Güvenlik Sözleşmesidir. Bu sözleşmenin 2/e maddesi ile „Çocuk Zammı“ adı altındaki dördüncü bölümünü oluşturan 33, 33a ve 34 üncü maddelerinde Türk vatandaşı işçilerin çocuk parası yardımı hakları düzenlenmiştir.

Buna göre „Akit taraflardan birinin ülkesinde (ör. Almanya’da) çalışan ve çocukları diğer akit taraf ülkesinde (ör: Türkiye’de) ikamet eden bir kimse, çocukları çalışmakta olduğu ülkede ikamet ediyormuş gibi, çalıştığı ülke (Alman) mevzuatına göre çocuk parasını alır.“ (Md.33/1)

Peki bu çocuklar hangileridir sorusunun cevabı ise 33/3 maddede; Türk vatandaşı işçinin bakmakla yükümlü olduğu nesebi sahih çocuklar, geçimi üvey baba veya üvey ana tarafından sağlanan üvey çocuklar, nesebi sahih olarak kabul edilen çocuklar, evlat edinilen çocuklar ve geçimleri kendisi tarafından sağlanan nesebi gayri sahih çocuklar (ancak, babalar için, babalığına hükmedilmiş veya geçiminin sağlanması babaya tevdi edilmiş olması şarttır) şeklinde belirlenmiştir.

Fakat çocuk parasının miktarı Almanya‘da ikamet eden veya mutad meskeni Almanya’da olan çocuklar için verilen çocuk parası miktarından daha azdır. Zira çocuk parası çocuğun bulunduğu ülke şartlarına göre belirlenmektedir. Bu miktar sözleşmenin 33/2 maddesi gereğince Almanya’ya işçi gönderen diğer ülkelerin bu ülkelerdeki çocukları için yapılan sözleşmeler uyarınca ödenen en yüksek düzeydeki çocuk parası miktarıdır.

Buna göre miktarlar aylık olarak şu şekilde belirlenmiştir; birinci çocuk için 5,11 €, ikinci çocuk için 12,78 €, üçüncü ve dördüncü çocukların her biri için 30,68 €, sonraki her çocuk için 35,79 €.

Görüldüğü gibi Almanya’da Türk vatandaşı işçi gurbetçilerimizin miktarı düşük de olsa sözleşme gereğince (birinci bölümde izah ettiğim ana kuralı yerine getiremezse bile) hangi sebeple olursa olsun uzun süre Türkiye’de yaşamak zorunda olan ve bakmakla yükümlü oldukları çocukları için Almanya’dan çocuk parası alma hakları vardır.

Bu hak sadece Türk vatandaşları için geçerlidir. Alman vatandaşlarının veya Türk kökenli de olsalar Alman vatandaşlığına geçen gurbetçilerimizin böyle bir hakkı bulunmamaktadır. Mavi kartlı olmaları da bu hakkı vermemektedir. Zira Türk kökenli Alman vatandaşı bir gurbetçimizin Türkiye’de yaşayan çocuğu için Almanya-Türkiye Sosyal Güvenlik Sözleşmesi gereğince çocuk parası talebini Federal Yüksek Vergi Mahkemesi (Bundesfinanzhof- BFH)  27.09.2012 tarihli içtihadıyla (AZ: III R 55/10) sözleşmenin sadece Türk vatandaşları için geçerli olduğu, kişi Türk kökenli de olsa Alman vatandaşı olduğundan sözleşmedeki çocuk parası hakkından faydalanamayacağı gerekçesiyle reddetmiştir.

Alman vatandaşları (Mavi kartlılar dahil) ancak yukarıda izah ettiğim çocuğun ikametinin veya hayatının merkezinin Almanya olması koşuluna bağlı olarak Türkiye’de geçici olarak bulunan çocukları için çocuk parası alabilirler.

Umarım üç hafta üst üste Almanya’daki çocuk parası hakları ile ilgili verdiğim bilgiler gurbetçimize faydalı olacaktır. Tekrar etmek isterim ki, köşe yazılarım gurbetçimizi bilgilendirme ve haklarını arama konusunda bilinçlendirme amaçlı olup bağlayıcılığı yoktur.

Gurbetçimiz daha fazla bilgiyi Aile Kasalarından (Familienkassen) alabilecekleri gibi hak ihlaline uğrayan gurbetçilerimiz de Türk hukuku avukatı olarak bize değil, konu tamamen Alman hukukunu ilgilendirdiğinden mutlaka bu konularda uzman bir Alman hukuku avukatına müracaat etmeliler.