Türk Devleti ile probleminizi mahkemeye gitmeden de çözebilirsiniz

Nedense halkımızda özel şahıslarla veya devletin idari, mülki veya askeri makamlarıyla bir sorunu olduğunda çözüm için hemen mahkemelere başvurma gibi bir inancı ve alışkanlığı vardır.

“Adalet Mülkün Temelidir” ifadesindeki “Adalet”in ancak mahkemeler ve hakimler tarafından dağıtılacağı inancından dolayı bu bir nebze doğru sayılsa da sorun mahkemeye gelmeden önce yine “Adalet”i sağlayacak mekanizmalar her zaman olagelmiştir. Bu husus gözden kaçırılmaktadır.

Örneğin yapılan idari işleme karşı aynı makama bir daha inceleme amaçlı itiraz, yine de ret kararı alınıyorsa bir üst makama itiraz çözüm getirebilir. Yıllarca mahkemelerde masraf ve zaman kaybetmeye gerek kalmayabilir.

İşte günümüzde birçok ülkede uygulamaya konulan “Ombudsman” sistemi de bunlardan biridir. İsveç dilindeki aracı anlamına gelen “Ombuds” ile kişi anlamına gelen “man” kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır.

İdarenin yargı organları dışında denetlenmesi ve idare ile vatandaş arasında çözüm üretmeye yönelik olan bu kurum Türkiye’de 14.06.2012 tarihli 6328 sayıl Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile hukuken kurulması mümkün olmuştur.

Kanunun uygulanmasına yönelik yönetmelik ise 28.03.2013 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmış, bu yönetmelikte 02.03.2017 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan değişiklikle “çözüme davet” müessesi getirilmiştir.

HEMEN MAHKEMEYE GİTMEDEN ÖNCE

Konuyu örneklerle izah etmeye çalışayım. Örneğin Türkiye’de yurtdışı borçlanma yapmadan Emekli Sandığı kapsamında sizi emekli edebilecek yeterli süreniz var ve emekli aylığı bağlanması için SGK’ya başvurdunuz. Ama SGK sizin talebinizi halen Almanya’da çalıştığınızdan dolayı reddiyor ve öncelikle Almanya’daki işten çıkışı almanız gerektiğini söylüyor. Siz bu durumda bu ret kararının iptali için doğrudan 60 gün içerisinde yetkili İdare Mahkemesinde dava açabilirsiniz.

Ancak buna hemen gerek yok. Türkiye’de Ombudsman olan Kamu Denetçiliği Kurumuna (KDK) müracaatla şikayetçi olabilirsiniz. Buradaki avantajınız başvuru için hiçbir masraf ödemezsiniz ve KDK başvuruyu kanuna göre 6 ay içerisinde karara bağlar.

KDK başvurunuzu haklı gördüğünde SGK’ya size emekli aylığının bağlanması için tavsiyede bulunur. SGK bu tavsiye kararını 30 gün içerisinde yerine getirirse sorununuz mahkemeye gitmeden çözülmüş olur. SGK karara uymaz ise bu kararı da delil göstererek yine süresi içerisinde İdare mahkemesine dava açma hakkınız olur.

KDK HANGİ ŞİKAYETLERE BAKAR?

KDK, devlete ait tüm kurum ve kuruluşlar hakkındaki şikayetlere bakmaya yetkilidir. KDK bu kurum ve kuruluşların her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarına ilişkin şikâyetleri inceler, araştırırve önerilerde bulunur.

Lâkin; Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler ile resen imzaladığı kararlar ve emirler, TBMM’nin yetkisini kullandığı işlemler, mutlaka mahkeme kararı gerektiren kararlar, Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askerî nitelikteki faaliyetleri hakkında yapılan şikâyetler Kurumun görev alanı dışındadır.

Ayrıca KDK, yargı organlarında görülmekte olan veya mahkemelerce karara bağlanmış uyuşmazlıklar ile sebepleri, konusu ve tarafları aynı olup incelenmekte olan veya daha önce sonuçlandırılan şikâyetleri ve belli bir konuyu içermeyen şikâyetleri incelenmez.

KDK’YA BAŞVURU SÜRESİ NE KADARDIR?

Örneğimizden yola çıkarak SGK’ya yapacağınız başvuruya SGK tarafından verilecek cevabın size tebliği tarihinden, başvurunuza rağmen SGK tarafından 60 gün içinde cevap verilmediği takdirde bu sürenin bittiği tarihten itibaren 6 ay içinde KDK’ya ister bizzat siz, ister avukatınız valilikler, kaymakamlıklar aracılığı ile veya elden, posta, elektronik posta ve faks yoluyla şikâyet başvurusunda bulunulabilirsiniz. Başvurular e-devlet üzerinden de yapılabilir.

Şikayet başvurusu için, mutlaka şikayete muhatap idareye (ör: SGK’ya) önceden başvuru yapılmalı varsa itiraz makamları bitirilmeli ve KDK’nın internet sitesindeki başvuru formunun tam ve eksiksiz doldurulması, gerekli ek belgelerin tam ve eksiksiz ibraz edilmesi gerekir.  Zira KDK’nın SGK’dan savunma alması belgeleri tamamlaması, incelemesi ve karar vermesi için sadece 6 aylık süresi bulunmakta.

KDK KARARINA UYULMAZ İSE HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRELER NASIL HESAPLANIR?

KDK’ya yapılan şikayet başvurusuyla varsa dava açma süreleri durur. Örneğimizde SGK’dan ret kararı geldikten sonra 25 inci gün KDK’ya başvurduysanız, KDK başvurunuzua ret kararı verirse ve bu karar size tebliğ edilmiş ise bu tarihten itibaren, kabul ve tavsiye kararına rağmen SGK 30 gün içerisinde cevap vermez ise bu 30 günün sonundan itibaren İdare mahkemesine dava açma süresi tekrar kaldığı yerden işleyeceğinden kalan 35 gün içerisinde mahkemeye dava açılabilir.

KDK HANGİ KARARLARI VEREBİLİR?

KDK başvuruyu aldığında kendi yetkisinde olmadığı gerekçesiyle “İncelenemezlik”, şikayet edilen kurumun yerine getirmesini istediği bir husus varsa “Gönderme” kararları verebilir.

Şikayeti aldıktan sonra başvurucunun şikayetten vazgeçmesi, şikayetçinin ölümü, tüzel kişi ise tüzel kişiliğinin sona ermesi hallerinde inceleme ve araştırmasını sonlandırır. Karar verilmeden önce şikâyete konu talebin ilgili idarece yerine getirilmesi (Örneğin SGK emekli maaşını bağlarsa) halinde ise “Dostane çözüm kararı” vererek inceleme ve araştırmasını sonlandırır.

Ön ve esas incelemesini yaptıktan sonra ise; tavsiye kararı, ret kararı, dostane çözüm veya karar verilmesine yer olmadığına dair kararlar verebilir.

Görüldüğü gibi KDK yani teknik ismi ile Ombudsman mahkemeye gitmemize gerek kalmadan kısa sürede masrafsız olarak devlet kurum ve kuruluşlarının eylem ve işlemlerine karşı çözüm bulabileceğimiz bir kurum. Bu KDK’ya başvurunun avantajı.

Dezavantajı ise KDK tavsiye kararlarının mahkeme kararları gibi icraî yani zorlayıcı etkisinin olmaması. Şikayet edilen kurum (ör: SGK) bu KDK tavsiye kararına uymak zorunda değil. Oysa mahkeme kararına uymak zorunda. Yine de bu uyulmayan tavsiye kararı açacağımız davada elimizdeki en güçlü delil olacaktır.