Mahkemesiz ad ve soyadı düzeltme için son tarih 24 Aralık 2022

Bir kişinin adı ve soyadının olması toplum içerisinde tanınmasını ve soy bağının aidiyeti ile takibi için kişiye sıkı sıkıya bağlı haklarındadır. Bu nedenle adını ve soyadını bir başkasına devredemez, miras yoluyla da bir başkasına geçiremez.

Türk hukuk sisteminde ad ve soyadının alınması, kullanılması, düzletilmesi veya değiştirilmesi belirli kurallara bağlanmıştır. Bu nedenle hiç kimse kayıtlı olduğu nüfus müdürlüğüne giderek kafasına göre “Ben adımı veya soyadımı beğenmiyorum, değiştirilmesini veya düzeltilmesini istiyorum” diyemez.

Kural olarak nüfusta kayıtlı bir adın veya soyadın değiştirilmesi veya düzletilmesi ancak bir mahkemeye dava açılarak “Haklı bir neden” varsa mahkemece verilecek bir kararla olabilir. Nüfus müdürlüğü bu değişikliği veya düzeltmeyi yapamaz.

Lâkin 2017 yılında mahkemelerin ad ve soyadı değişikliği ile davalarındaki iş yükünü hafifletmek amacıyla 7039 sayılı Kanunla Nüfus Hizmetleri Kanuna geçici 8’inci madde eklenerek 3 Kasım 2019 tarihine kadar nüfus müdürlüklerine başvuranların, 2525 sayılı Soyadı Kanununun 3’üncü maddesine aykırı soyadları ile yazım ve imla hatası veya düzeltme işareti kullanılmamasından kaynaklanan anlam değişiklikleri bulunan ad ve soyadları, mahkeme kararı aranmaksızın, il veya ilçe idare kurulunun vereceği kararla bir defaya mahsus olmak üzere değiştirilebileceğine ilişkin geçici bir imkân getirildi.

3 Kasım 2019 tarihine kadar vatandaşlardan yoğun başvuru alınınca bu imkândan faydalanamayanlar için Türk devleti 7196 sayılı Kanun değişikliği ile 24 Aralık 2019 tarihinden itibaren üç yıl daha başvuru süresini uzattı ve bu defa Cumhurbaşkanına bu süreyi bir katına kadar yani bir üç yıl daha uzatmak üzere yetki verdi.

Mevcut son düzenlemeye göre Cumhurbaşkanı bir kararla süreyi bir üç yıl daha uzatır mı bilemiyoruz ama mahkemesiz başvuru için şu an son tarih 24 Aralık 2022 mesai bitimidir.

2017 yılındaki kanun değişikliğinin uygulamasına yönelik T.C. İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü (NVİ) 2017/3 sayılı genelge yayınlamıştı. Aynı genel müdürlük son düzenlemeden sonra da 8 Ocak 2020 tarihli ve 2020/2 sayılı genelgesini yayınladı.

Kimler başvuru yapabilir?

Bu düzenlemeye göre Türk vatandaşlığına sahip her birey bizzat veya vekili aracılığıyla başvurabilir. Ancak genelgeye göre doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin (Mavi Kartlılar) Mavi Kartlılar Kütüğündeki ad ve soyadlarının düzeltilmesine ilişkin talepleri Kanunun kapsamı dışında tutulmuştur.

Kanaatimce bu genelge hükmü ile kanun gereğince yabancı olmakla birlikte haklar yönünden Türk vatandaşlarının siyasi hakları dışındaki tüm haklarına sahip mavi kartlıların Mavi Kartlılar Kütüğündeki ad ve soyadlarının düzeltilmesine ilişkin taleplerinin idarece reddedilmesi büyük bir haksızlıktır.

Her ne kadar bu insanlarımızın aile kütükleri kapalı kayıt olsa da 2012 yılındaki kanun değişikliği ile 2013 yılından itibaren oluşturulan Mavi Kartlılar Kütüğündeki kayıtları açıktır. Onlara da bu imkân verilmeli.

Kişilerin mevcut isimlerine ikinci/üçüncü isim eklenmesine veya mevcut iki/üç isminden birinin/ikisinin çıkarılmasına, evli kadının evlilik hanesinde sadece bekarlık soyadını kullanmasına, velayeti elinde bulunduran annenin çocuğuna bekarlık soyadını vermesine, medeni hali “dul” olarak koca hanesinde kayıtlı bulunan kadının bu hanede kendisinin ve ergin olmayan çocuklarının soyadını değiştirmesine ve Türk vatandaşlığını kazanan kişilerin ad/soyadının değişikliğine yönelik talepleri de bu düzenleme dışında değerlendiriliyor. Bunlar da başvuru yapamıyor.

Ölmüş olan kişilerin ad ve/veya soyadında değişiklik yapılmasına ilişkin mirasçılar tarafından yapılacak başvurularda reddediliyor.

Kendi başvurusunu yapabilen ancak Türk Medeni Kanunu ile Türk Ceza Kanunu gereğince kısıtlılık kararı verilenlerin başvurularının işleme alınabilmesi için kendilerine atanan vasilerinin de onayı gerekiyor.

Cezaevlerinde haklarında henüz kesinleşmiş bir mahkûmiyet kararı alınmaksızın sadece tutuklu bulunanlarla bir yıldan az kesinleşmiş ceza mahkumiyeti olan hükümlüler Cumhuriyet Savcılığı aracılığıyla ilgili nüfus müdürlüklerine başvuru yapabiliyor.

Hangi ad veya soyadları düzeltilebilir?

Noktalama işareti veya harf eksikliği gibi yazım, imla hataları ve düzeltme işareti eksikliği bulunan ( Örneğin: Yasmin/ Yasemin, Memet/ Mehmet, Melhat/Melahat, Çığdem/Çiğdem, Alı/Ali, Nıhal /Nihal, Ulku/Ülkü, Adem/Âdem, Bilal/Bilâl, Kazım/Kâzım, Kamil/Kâmil, Çoskun/Coşkun vb.), 2525 sayılı Soyadı Kanununda belirtilen, umumi edeplere uygun olmayan ve gülünç soyadı olduğu değerlendirilen (Örneğin: Yalak, Kalas, Sıçan, Deli, Koyun, Top, Boynuz, Ördek vb.), ayrı yazılmış olan (Ayşe Gül/ Ayşegül) ya da bitişik şekilde yazılmış olan (Mehmetcan/Mehmet Can) ad ve/veya soyadları başvuru üzerine il ve ilçe idare kurulları tarafından bir defaya mahsus mahkeme kararı aranmaksızın düzeltilebiliyor.

T.C. İçişleri Bakanlığının 31 Ocak 2021 tarihinde kamuoyuna duyurduğu bilgiye göre 2017 yılından bu tarihe kadar başvurarak 260 bin 157 kişi soyadını, 124 bin 32 kişi ise ismini idari yolla düzeltti.

Türkiye genelinde en çok 894 kişi “Rabiye” ismini “Rabia” olarak mahkeme kararı aranmaksızın değiştirdi. Onu sırasıyla 836 ile Hava, 526 ile Esme, 497 ile Yunis, 479 ile Ümüt adları takip etti.

Yine Türkiye genelinde il ve ilçe nüfus müdürlüklerine yapılan başvurular kapsamında 766 kişi “Çoşkun” soyadını “Coşkun” olarak düzelttirdi. Onu sırasıyla 645 ile Uğuz, 563 ile İşik, 472 ile Çinar, 385 ile Top takip etti.

 Nereye başvurulacak, hangi birim karar verecek?

Düzenlemeye göre ad ve/veya soyadı değiştirme talebi bulunan kişinin yerleşim yerinin bulunduğu yerin nüfus müdürlüğüne müracaatı esas alınıyor. Bu nedenle il veya ilçe idare kurulunun yerleşim yeri dışındaki nüfus müdürlüklerine yapılan müracaatlar kabul edilmiyor.

Müracaatın bizzat ilgili kişi tarafından veya ad ve/veya soyadı değiştirilmesine yönelik bilgileri ihtiva eden vekâletnameyi ibraz eden vekili tarafından da yapılması mümkün. Yerleşim yeri aynı olan ailenin ergin çocukları da soyadı değişikliğine ilişkin talepleri için ana ve babaları ile birlikte müracaat edebiliyor.

Yerleşim yeri yurt dışında bulunan gurbetçilerimiz ad ve/veya soyadı değişikliğine ilişkin taleplerini dış temsilciliklerimize yapabilirler. Dış temsilcilikler tarafından alınan bu talepler ilgili ve yetkili il veya ilçe idare kurullarınca değerlendirilmek üzere ilgililerin aile kütüğünde kayıtlı olduğu yerin valilik veya kaymakamlığına gönderiliyor.

Düzeltme kararlarını tek veya toplu olarak sadece il veya ilçe idare kurulları verebiliyor.

Düzeltmeden kimler nasıl etkileniyor?

Soyadını değiştiren erkek ise kendisi ile birlikte eş ve ergin olmayan (18 yaşından küçük) çocuklarının, soyadını değiştiren kadın; evli değil ise kendisi ile birlikte ergin olmayan evlilik dışı çocuklarının soyadları sistem tarafından değiştiriliyor. Adını değiştiren kişinin çocuklarının baba veya ana adı ergin olup olmadıklarına bakılmaksızın yine sistem tarafından değiştiriliyor. Bu nedenle il veya ilçe idare kurulunca bu durumdaki kişiler için ayrıca karar verilmesine de gerek bulunmuyor.

Önceki kanun döneminde talebi reddedilenler

Kanun hükmü gereği mahkeme kararı aranmaksızın il veya ilçe idare kurulunun vereceği kararla bir defaya mahsus olmak üzere ad ve/veya soyadı değişliği yapılabiliyor.

Bu nedenle 7039 sayılı Kanunla getirilen değişiklik kapsamına girmediği için talebi reddedilen ancak genel ahlaka uygun olmayan ve toplum tarafından gülünç karşılandığı değerlendirilen adların değiştirilmesini isteyen vatandaşlarımız tekrar başvuru yapabilirler. Bu başvurular il ve ilçe idare kurulları tarafından yeniden değerlendirilecektir.

Ancak aynı Kanun kapsamında yazım ve imla hatalarına bağlı olarak değiştirilen adlara ilişkin ikinci başvurular kabul edilip işleme alınmayacaktır. Zira bunların talepleri bir defaya mahsus kabul edilip düzeltme yapılmıştır.

Kapalı kayıtlardaki ad ve soyadı değişikliği mümkün mü?

5490 sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununun 14’üncü maddesi hükmü uyarınca kapalı kayıtlardaki hatalı yazılmış olan ad ve/veya soyadı il ve ilçe idare kurulu kararlarına dayanılarak bakanlığın 28 Ekim 2016 tarihli ve 99484 sayılı talimat gereğince düzeltilecek.

İl ve ilçe idare kurulunun kişilerin sadece açık kayıtlarında ad ve/veya soyadlarının değiştirilmesine yönelik verilen kararları ilgililerin kapalı kayıtlarına tescil edilmeyecektir.