Bedelli askerlikten faydalanıp yaptıkları bir ay temel askerlik eğitimi de er veya erbaş olarak askerlikte geçen süreler olarak sayıldığından 5510 sayılı Kanunun 41. maddesi kapsamında borçlanılabilir.
Geçen haftaki köşe yazımızda emeklilikte Türkiye’deki veya yurtdışındaki ilk sigorta girişinden önce yapılan askerlik borçlanması sürelerinin ilk sigorta girişlerini geriye çekip çekmeyeceğini izah etmeye çalışacağımızı belirtmiştik.
5510 sayılı Kanunun 41.maddesinin üçüncü fıkrası gereğince Kanuna göre tespit edilen sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler için askerlik sürelerinin borçlanılması halinde, sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülür.
Örneğin 15.02.2000 tarihinde mülga 506 sayılı SSK Kanununa tabi sigorta girişi olan Zafer bey 01.04.1990-01.09.1991 (18 ay) tarihleri arasındaki askerlik hizmeti sürelerini 540 gün olarak borçlandığında ilk sigorta girişi 15.02.2000 tarihinden 540 gün geriye görülerek 15.08.1998 tarihi ilk sigorta girişi sayılacaktır.
Aynı şekilde 04.10.2009 tarihinde 5510 sayılı Kanunun 4/b (eski Bağ-Kur) maddesi kapsamında esnaf Bağkur’u başlayan Haluk bey 16.04.2003-16.09.2004 tarihleri arasında yapmış olduğu askerlik hizmetini borçlandığında ilk sigorta girişi 04.10.2009 tarihinden 540 gün geriye görülerek 04.04.2008 tarihi ilk sigorta girişi sayılacaktır.
5510 sayılı Kanunun 41. maddesinin üçüncü fıkrası gereğince borçlanılacak askerlik süresinin ilk sigorta başlangıcını geri götürmesi kuralı 01.10.2008 tarihinden önce 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununa (yeni kanun 4/c) tabi iştirakçi olanlar için geçerli değildir. Zira bu sigortalılar için 5510 sayılı Kanunun geçici 4. maddesi gereğince 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu hükümleri uygulanır. 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununda da askerlik borçlanmasının ilk sigorta girişini geri götürmesi ile ilgili bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak borçlanılan süreler toplam hizmet sürelerine eklenir.
01.10.2008 tarihinden sonra 5510 sayılı Kanunun 4/c maddesi (eski Emekli Sandığı) kapsamında ilk defa sigortalı olanların sigortalılık başlangıçlarından önceki askerlik sürelerini borçlanması halinde de ilk sigorta girişleri borçlanılan gün sayısınca geriye çekilmez. (5510 sayılı Kanun Geçici md. 7/7)
Yurtdışında sözleşmeli ülkedeki ilk sigorta girişinden önceki askerlik borçlanması ilk sigortalılık tarihini geri çeker mi?
3201 sayılı Kanunun “Süre tespiti, sigortalılığın başlangıcı ve sürelerin değerlendirilmesi” başlıklı ve 10.09.2014 tarihli 6552 sayılı Kanunun 29. maddesiyle 5/5 maddesine eklenen cümle “…Ancak, uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinde Türk sigortasına girişinden önce âkit ülke sigortasına girdiği tarihin Türk sigortasına girdiği tarih olarak kabul edileceğine ilişkin özel hüküm bulunan ülkelerdeki sigortalılık sürelerini borçlananların âkit ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarih, ilk işe giriş tarihi olarak kabul edilir” demektir.
Türkiye’nin Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika (01.09.2018 tarihinden önce ilk defa bu ülkede çalışmaya başlamış olanlar için), Bosna Hersek, Çekya, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, İtalya, Kanada, Kebek, KKTC (01.10.2020 tarihinden önce ilk defa bu ülkede çalışmaya başlamış olanlar için), Kore Cumhuriyeti, Lüksemburg, Makedonya, Slovakya ve Tunus ile imzaladığı sosyal güvenlik sözleşmelerinde “akit taraflardan birinin mevzuatına göre yardım hakkının kazanılması şartlarının tespitinde, diğer taraf ülkedeki ilk işe başlama tarihi de dikkate alınır” hükmü veya bu anlamda benzer hükümler bulunmaktadır. (Bkz. SGK 06.11.2018, 2018/38 sayılı Genelgesi)
Anayasa’nın 90. maddesi uyarınca da yöntemine göre yürürlüğe girmiş uluslararası sözleşme hükümleri Türkiye’deki kanunların ve hatta temel haklara ilişkin sözleşme varsa bunlar Türk kanunlarının da üstünde ve öncelikle uygulanır.
Diğer yandan 5510 sayılı Kanunun 41/3 maddesi “Bu Kanuna göre tespit edilen sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler için borçlandırılma halinde, sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülür….” demektedir. Aynı husus SGK Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 06.11.2018 tarihli 2018/38 sayılı Genelgesinin “1.1.6. Borçlanmalar” başlıklı maddesinde de tekrarlanmıştır.
Bütün bu mevzuattaki düzenlemeler göre Türkiye ile sözleşmesinde o ülkedeki ilk sigorta girişinin Türkiye’de de ilk sigorta girişi olarak kabul edildiğine dair hüküm bulunan Almanya, Arnavutluk, Avusturya, Azerbaycan, Belçika (01.09.2018 tarihinden önce ilk defa bu ülkede çalışmaya başlamış olanlar için), Bosna Hersek, Çekya, Fransa, Gürcistan, Hırvatistan, Hollanda, İsviçre, İtalya, Kanada, Kebek, KKTC (01.10.2020 tarihinden önce ilk defa bu ülkede çalışmaya başlamış olanlar için), Kore Cumhuriyeti, Lüksemburg, Makedonya, Slovakya ve Tunus’taki ilk sigorta girişinden önce Türkiye’de yapılan askerlik hizmetinin borçlanılması halinde o ülkedeki ilk sigorta girişinden geriye götürülerek Türkiye’deki ilk sigorta girişi tespit edilir.
Örneğin 01.03.1959 doğumlu İtalyalı gurbetçimiz Tacettin bey, Türkiye’deki 5 günlük çalışmasına ilişkin ilk SSK sigorta girişi 01.08.2017, İtalya ilk sigorta giriş tarihi ise 05.09.2000 tarihidir. Kendisi İtalya’ya gelmeden önce 05.03.1979-.05.11.1980 (20 ay, 600 gün) tarihleri arasında askerlik hizmetini yapmış. 05.09.2009 tarihinde de Türk vatandaşlığından izinle çıkıp mavi kart hakkı sahibi olmuştur.
Bu durumda 08.05.2012 tarihli ve 01.08.2015 tarihinde yürürlüğe giren Türkiye-İtalya Sosyal Güvenlik Sözleşmesinin 19/3 maddesi gereğince İtalya ilk sigorta girişi Tacettin bey hiç yurtdışı borçlanma yapmasa bile Türkiye için de ilk sigorta girişi 05.09.2000 tarihidir. Bu tarihten önce yaptığı ve borçlandığı askerlik hizmeti süreleri 5510 sayılı Kanunun 41/3 maddesi gereğince bu tarihten geriye götürüldüğünde ilk sigorta girişi 05.01.1999 olacaktır ve emeklilik şartları buna göre belirlenecektir.
Bütün bunlara rağmen SGK 01.08.2019 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 7186 sayılı Kanunla 3201 sayılı Kanunun 5. maddesine eklenen “Türkiye’deki sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki sürelerin borçlandırılması hâlinde bu süreler 5510 sayılı Kanunun 41 inci maddesinde yer alan hükümler esas alınarak Türkiye’deki sigortalılık başlangıç tarihinden, Türkiye’de sigortalılık yok ise borçlanma tutarının tamamen ödendiği tarihten geriye götürülen sürelere ait ilgili aylara mal edilir” hükmünü yanlış yorumlayıp hiçbir kanun, tüzük, yönetmelik veya genelge olmadan sözleşmesinde hüküm bulunan bu vatandaşlarımızın yurt dışındaki ilk sigorta girişlerini değil Türkiye’deki ilk sigorta girişlerini esas alarak borçlanılan askerlik sürelerini bu Türkiye ilk sigorta girişinden geriye çekmekte bu şekilde hukuksuz bir şekilde bu vatandaşlarımızın emekli aylıklarını bağlamamaktadır.
Örneğimizdeki İtalyalı Tacettin beyin 600 günlük askerlik borçlanmasını Türkiye’deki ilk SSK sigorta girişi 01.08.2017 tarihinden geriye çekerek almakta İtalya ilk sigorta girişi olan 05.09.2000 tarihinden geriye çekmemektedir. Böyle olunca Tacettin beyin emeklilik şartları SSK kapsamında 3600 gün, 15 yıl sigortalık süresi ve 60 yaş değil, 4500 gün, 25 yıl sigortalılık süresi ve 60 yaş olarak belirliyor.
Bu ise yukarıda zikrettiğimiz mevzuat hükümlerine ve en son Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin 12.01.2023 günlü 2022/14456 E., 2023/252 K. sayılı içtihadına da aykırıdır. Zira yüksek mahkeme bu kararında “Almanya’daki çalışmadan kaynaklanan ilk işe giriş tarihi ile Türkiye’deki çalışmadan kaynaklanan ilk işe giriş tarihinin sonuçları, sigortalıya sağladığı hak ve menfaatlerle ilgili sosyal güvenlik sözleşmesinde veya 3201 sayılı Kanun’da herhangi bir ayrıma gidilmemiştir. Buna rağmen Bölge Adliye Mahkemesince böyle bir ayrım yapılması açıkça hukuka aykırıdır. Davacı şayet erkek olsaydı ve sadece yurtdışında geçen çalışmalarını borçlanıp bu tarihten önce aynı gün sayısı kadar da askerlik sürelerini borçlanmış olsaydı, borçlanılan askerlik süreleri açıkladığımız şekilde değerlendirilerek, aylık koşullarının hesaplanmasında dikkate alınacaktı…. Bu haliyle, lehe olması gereken bir düzenlemenin aleyhe sonuçlar doğuracak şekilde yorumlanması da Anayasa’ya aykırılık doğuracaktır. Sonuç itibariyle davacının Almanya’da ilk işe giriş tarihinin Türkiye’de çalışma başlangıcı olarak kabulü ile bu tarihten önce borçlanılan ev kadınlığı sürelerinin, tıpkı askerlik vb. süreleri borçlanmış gibi, bu tarihten geriye doğru işlenerek davacının ilk işe giriş tarihinin buna göre belirlenmesi gerekmektedir…” diyerek SGK tarafından 2019 yılından sonra yapılan uygulamanın hukuka aykırı olduğunu belirtmektedir.
Dövizle veya bedelli askerlik kapsamında yapılan temel askerlik eğitim süreleri borçlanılabilir mi?
Mülga 1111 sayılı Askerlik Kanunu döneminde yurtdışında yaşayan Türk vatandaşları için dövizle askerlik hizmetinden faydalanabilmek için çeşitli dönemlerdeki kanun değişikliğiyle iki ay, bir ay veya 20 günlük temel askerlik eğitimini tamamlamak şart koşulmuştu. Bu uygulama 2011 yılındaki kanun değişikliğiyle kaldırıldı, 03.08.2018 tarihindeki kanun değişikliğiyle de internet üzerinden alınacak uzaktan eğitim zorunluluğu getirilmiştir.
Mülga 1111 sayılı Askerlik Kanunu döneminde dövizle askerlik hizmeti kapsamında yapılan bu iki ay, bir ay veya 20 günlük temel askerlik eğitimini süreleri er veya erbaş olarak askerlikte geçen süreler olarak sayıldığından 5510 sayılı Kanunun 41. maddesi kapsamında borçlanılabilir.
Mülga 1111 sayılı Askerlik Kanunu döneminde geçici dönemler için bedelli askerlik hizmeti imkânı verilmiş, 26.06.2019 tarihinden itibaren yürürlüğe giren Askeralma Kanunu ile şartları varsa bedelli askerlik hizmetinden yaralanma imkânı daimî hale getirilmiştir. Bu kapsamda bedelli askerlikten faydalananlar da bir ay temel askerlik eğitimlerini tamamlamak zorundadır.
İşte bedelli askerlikten faydalanıp yaptıkları bir ay temel askerlik eğitimi de er veya erbaş olarak askerlikte geçen süreler olarak sayıldığından 5510 sayılı Kanunun 41. maddesi kapsamında borçlanılabilir.
Bir sonraki köşe yazımızda askerlik borçlanması başvurusunun nasıl ve nereye yapılması gerektiğini izah etmeye çalışacağız.
