Okul eğitimi genellikle okul bitirme belgesinin (Diploma veya karne) verildiği gün sona erer. Yetimin okulu bırakması veya okul yönetimi tarafından okuldan atılması durumunda, okul eğitiminin sona erdiği tarih okulun son günü olarak belirlenir.
Alman sosyal güvenlik sisteminde Türk sosyal güvenlik sisteminin aksine kız veya erkek yetim ayrımı yapılmadan normalde 18 yaşın doldurulduğu, belirli şartlar altında ise 27 yaşın doldurulduğu yaşa kadar ödenir. 27 yaşından sonra ise günümüzde uygulaması kalmayan bir istisna dışında kız olsun erkek olsun hiçbir yetime ödenmez.
Konunun daha iyi anlaşılması için hazırladığımız tablodan faydalanılabilir. Şimdi bu tabloda belirtilenleri ayrıntılı izah edelim.
Yetim aylığı, yetim 18 yaşını doldurana kadar, yetimin başka herhangi bir şartı yerine getirmesine gerek kalmadan ödenir (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabı -SGB VI- md. 48/4, Cümle 1, Bent 1). Yetim aylığı alma hakkı, yetimin okul eğitimi ya da meslek eğitimi görmesi (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabı -SGB VI- md. 48/4, Cümle 1, no. 2 harf a) ya da geçiş döneminde olması (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabı -SGB VI- md. 48/4, Cümle 1, no. 2 harf b) ya da Gelir Vergisi Kanunu 32/4 maddesinin cümle 1 no. 2 harf b kapsamında gönüllü hizmette bulunması (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabı -SGB VI- md. 48/4, Cümle 1, no. 2 harf c) halinde yetimin 27 yaşını doldurmasına kadar devam eder. Yetimin bedensel, zihinsel ya da ruhsal engeli nedeniyle kendi geçimini sağlayamaması durumunda da 27 yaşını doldurana kadar yetim aylığı alma hakkı vardır (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabı -SGB VI- md. 48/4, Cümle 1, no. 2 harf d).
Zorunlu askerlik, sivil hizmet ya da eşdeğer bir hizmet nedeniyle eğitim ya da mesleki eğitim kesintiye uğrar ya da gecikirse, yetim aylığı hakkı zorunlu askerlik ya da sivil hizmet süresi kadar uzar (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabı -SGB VI- md. 48/5, Cümle 1, Bent d).
Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabının 48/4 ve 48/5 maddeleri yetim aylığına hak kazanmak için aşağıdaki yaş sınırlarını öngörmektedir;
18 yaşına kadar yetim aylığı hakkı
Yetim aylığı, yetimin başka herhangi bir şartı yerine getirmesine gerek olmaksızın 18 yaşına ulaşana kadar ödenir. Dolayısıyla bu yaşa kadar “şartsız bir yetim aylığı hakkı” vardır. Çünkü kanun koyucu genel olarak reşit olmayan çocukların ebeveynlerine bağımlı olduğu varsayarak düzenleme yapmıştır. Bu kural, çocuk kendi gelir veya kazancıyla geçimini sağlayabilecek durumda olsa bile geçerlidir.
Alman sosyal güvenlik mevzuatına göre 18. yaş günü, 18. yaş gününden bir gün önce tamamlanır (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 10. Kitabı -SGB X- md. 26, Alman Medeni Kanun’u md. 187/2, md. 188/2).
Örneğin 18.08.2006 doğumlu bir yetimin 18 yaşını tamamlayacağı tarih 17.08.2024 tarihidir.
27 yaşına kadar yetim aylığı hakkı
Yarım veya tam yetim aylığı, yetimin 18 yaşına ulaşmasından sonra bazı şartların oluşması halinde 27 yaşına kadar ödenebilir. Bunlar yetimin okul eğitimine, mesleki eğitimine devam etmesi veya geçiş döneminde bulunması (örneğin iki eğitim dönemi arasında) veya
Alman Gelir Vergisi Kanunu’nun 32/4 maddesinin 1. Cümle, 2. Bent (d) alt bendi anlamında gönüllü hizmette bulunması veya engelli olmasıdır.
Bu şartları biraz açıklayalım;
Okul eğitimi (Schulausbildung)
Okul eğitimi genel okullarda, teknik kolejlerde veya üniversitelerde verilen eğitimi kapsar. Ancak bir meslek öncesi eğitim programına (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 3. Kitabı -SGB III- md. 51) katılım da okula devam etmekle eşdeğer sayılıyor.
Okul eğitiminin kabulü için eğitimin haftada 20 saatten fazla fiili zaman gerektirmesi gerekiyor (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabı -SGB VI- md. 48/4, Cümle 2). Bu gerekli zamana fiili ders saatleri, evde hazırlık ve takip için harcanan zaman ve seyahat süresinin toplamı dahildir.
Bu nedenle eğitim hayatının Almanya’da veya yabancı bir ülkede (Türkiye, İngiltere, Avusturya gibi) olmasının bir önemi bulunmuyor. Bu halde de yetim aylığı ödenir. Önemli olan eğitim süresinin yetimin haftalık hayatında ağırlıklı ve yarıdan fazla bir zaman almasıdır.
Hastalık nedeniyle okul eğitiminin kesintiye uğraması durumunda, yetimin hastalığına rağmen okul eğitimi devam ediyorsa ve eğitimin daha sonra da devam etmesi beklenebiliyorsa, kanundaki gerekli 20 saatten fazla fiili zaman şartı nazara alınmıyor. Bu durumda yetim aylığı alma hakkı hastalık süresince de devam eder. Şayet hastalık nedeniyle eğitime devam edilemeyecekse, o zaman bir engellilik nedeniyle yetim aylığı hakkı olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Anneliği Koruma Kanununa (Mutterschutzgesetz) göre genellikle doğumdan altı hafta önce ve sekiz hafta ya da erken ve çoklu doğumlarda doğumdan on iki hafta sonra gözetilmesi gereken koruma süreleri boyunca, koruma sürelerine rağmen eğitim ilişkisi devam ediyorsa ve koruma sürelerinin bitiminden sonra eğitime devam edileceği beklenebiliyorsa, okul eğitiminin devam ettiği de varsayılır ve yetim aylığı ödenir.
Sınavlara hazırlanmak ya da yurtdışında eğitim görmek için üniversite eğitimine ara verilmesi, eğitimin devam şartıyla eğitimi kesintiye uğratmaz.
Okul eğitimi genellikle okul bitirme belgesinin (Diploma veya karne) verildiği gün sona erer. Yetimin okulu bırakması veya okul yönetimi tarafından okuldan atılması durumunda, okul eğitiminin sona erdiği tarih okulun son günü olarak belirlenir.
Mesleki eğitim (Berufsausbildung)
Yetim aylıkları, mesleki eğitim görülmesi halinde 18 yaşından sonra da ödenir. Mesleki stajyerler (Auszubildende), stajyerler (Praktikanten), stajyer idari müfettişler (Verwaltungsinspektoranwärter) ve stajyer öğretmenlerin (Referendare) hepsi mesleki eğitimdir. Bir yetimin aylık hakkının doğması için mesleki eğitim için gereken sürenin haftada 20 saatten fazla olması gerekir. Gerekli süre, mesleki eğitim ilişkisindeki fiili çalışma saatleri, evde hazırlık ve takip süresi dahil olmak üzere meslek okulu dersleri ve seyahat süresinin toplamıdır. Meslek eğitimine hastalık ya da Annelik Koruma Kanunu uyarınca korunma süreleri nedeniyle ara verilmesi halinde, bu süreler içinde meslek eğitimine devam edilmesi ve ara verme nedeninin ortadan kalkmasından sonra yeniden başlanmasının beklenebilir olması halinde, 20 saatten fazla meslek eğitimi süresine bakılmaksızın yetim aylığı hakkı vardır.
Yetimin aldığı stajyer ödenekleri veya eğitim ödenekleri yetim aylığına hak kazanmaya engel değildir. Ayrıca 01.07.2015 tarihinden itibaren yürürlüğe giren kanun değişikliği gereğince Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabının 97. maddesi gereğince bu gelirler yetim aylığından mahsup edilmemektedir.
Geçiş dönemleri (Übergangszeiten)
Yetim aylığı sadece fiili eğitim süreleri için değil, aynı zamanda iki eğitim dönemi arasında (örneğin okul ile üniversite eğitimi veya okul ile mesleki eğitim arasında) veya bir eğitim dönemi ile Gelir Vergisi Kanunu’nun 32/4 maddesinin 1. cümlesinin 2. harfinin d bendi anlamında zorunlu askeri veya sivil hizmetin veya gönüllü hizmetin tamamlanması arasında dört takvim ayına kadar olan geçiş dönemlerinde de ödenebiliyor.
Örneğin yetim aylığı ödenen Fatih 01.10.2022 tarihinden itibaren 18 yaşını doldurduktan sonra okul eğitimini (Abitur) 25.06.2023 tarihinde bitiriyor. Üniversite eğitimine ise 01.10.2023 tarihinde başlıyor. Bu durumda 4 takvim ayı, 01.07.2023 ile 31.10.2023 tarihleri arasındaki dönemi kapsamaktadır. Üniversite eğitimi 01.10.2023 tarihinde başladığından Fatih’in yetim aylığı alma hakkı, eğitimsiz geçiş dönemi olan 01.07.2023 – 30.09.2023 (3 Takvim Ayı) döneminde de devam etmektedir.
Gönüllü hizmetin tamamlanması (Ableistung eines freiwilligen Dienstes)
Gönüllü sosyal yıl olarak adlandırılan gönüllü hizmet; sosyal alanda yardım, çocuk ve gençlik yardımı, sağlık hizmetleri, kültürel veya anıt koruma ve spor kuruluşlarında öğrenim amaçlı ağırlıklı olarak uygulamalı yardımcı bir faaliyet ve tam zamanlı olarak gerçekleştirilen hizmettir (Genç Gönüllü Hizmetlerinin Teşvik Edilmesi Kanunu -Gesetz zur Förderung von Jugendfreiwilligendiensten- md. 3).
Gönüllü ekolojik yıl (hizmet) ise; doğa ve çevre koruma alanında faaliyet gösteren uygun kurum ve kuruluşlarda öğrenme amaçlı ağırlıklı olarak uygulamalı yardımcı bir faaliyet olarak tam zamanlı gerçekleştirilen hizmettir (Gönüllü Gençlik Hizmetlerinin Teşvik Edilmesi Kanunu md. 4/1). Gönüllü bir sosyal veya ekolojik yılı tamamlamanın ön koşulu, gencin zorunlu tam zamanlı eğitimini tamamlamış ancak henüz 27 yaşına ulaşmamış olmasıdır. Hizmet süresi en az 6 ay ve en fazla 24 aydır (Gönüllü Gençlik Hizmetlerinin Teşvik Edilmesi Yasası md. 2 /1, 2. Bent).
Gönüllü sosyal veya ekolojik yılın tamamlandığına dair delil ise, genellikle gönüllü sosyal yıldan/gönüllü ekolojik yıldan sorumlu kuruluştan alınan bir sertifika, karne veya belge ibraz edilerek sağlanır.
Zorunlu askerlik ve sivil hizmetin 01.07.2011 tarihinden itibaren kaldırılmasıyla önceki sivil hizmetin yerine Federal Gönüllü Hizmeti getirilmiştir. Bu hizmet, Almanya’daki sosyal yardım odaklı kurumlarda (örneğin çocuk ve gençlik yardımı, sosyal alanda yardım, sağlık ve yaşlı bakım tesislerinde) ağırlıklı olarak uygulamalı bir faaliyet olarak tam zamanlı gerçekleştiriliyor. Federal Gönüllü Hizmeti, zorunlu tam zamanlı eğitimlerini tamamladıktan sonra yaşlarına bakılmaksızın tüm kadın ve erkeklere açıktır. Hizmet süresi en az altı ay ve en fazla 24 aydır; kural olarak hizmetin birbirini izleyen on iki ay sürmesi gerekmektedir.
Bunlara ek olarak, kalkınma politikasında gönüllü hizmet, Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 7. Kitabının 2/1a maddesi anlamında tüm kuşaklar için gönüllü hizmet veya Federal Aile, Yaşlılar, Kadınlar ve Gençlik Bakanlığı’nın (Bundesministeriums für Familie, Senioren, Frauen und Jugend) 20.12.2010 tarihli yönetmeliğine göre uluslararası gençlik gönüllü hizmetler de yetim aylığı almaya hak kazandırıyor.
Engellilik (Behinderung)
Bedensel, zihinsel ya da ruhsal engelleri nedeniyle kendi geçimlerini sağlayamayan yetimler de 27 yaşına kadar yetim aylığı alma hakkına sahiptir. Engellilik, normalden farklı olan ve öngörülemeyen bir süre boyunca sürmesi beklenen fiziksel, zihinsel veya psikolojik bir durumdur. Bir maluliyet, ancak yetimin maluliyeti nedeniyle kendi geçimini sağlayamaması durumunda yetim aylığı hakkını doğurur. Yetimin kendi geçim masraflarını karşılayamaması durumunda bu durumun geçerli olduğu kabul edilir.
27 yaşından sonra yetim aylığı hakkı
01.07.2011 tarihinden itibaren Federal Almanya Cumhuriyeti’nde zorunlu askerlik ve sivil hizmet kaldırıldığından uygulaması kalmamasına rağmen yetim aylığı alma hakkı, 27 yaşından sonra da eğitimin ya da mesleki eğitimin zorunlu askeri ya da sivil hizmetin ya da eşdeğer bir hizmetin tamamlanması nedeniyle kesintiye uğraması ya da gecikmesi durumunda devam edebiliyordu (Alman Sosyal Güvenlik Kanunun 6. Kitabı -SGB VI- md. 48/5, Cümle 1). Ancak bu durumda yetimin 27 yaşını doldurduktan sonra da okul veya mesleki eğitimine devam ediyor olması gerekiyor ve bu şartlar yerine getirilirse, yetimin aylık hakkı, zorunlu askeri veya sivil hizmet süresi kadar uzatılıyordu.
Gelir Vergisi Kanunu’nun 32. maddesinin 4. fıkrasının 1. cümlesinin 2. harfinin d bendi kapsamında gönüllü hizmet, yetim aylığı hakkının 27 yaşından sonraya uzatılmasında zorunlu askeri veya sivil hizmetle eşdeğer olarak değerlendirilmez.
