Uluslararası Hukuk ve Arap-İsrail çatışması

1967’deki Altı Gün Savaşı’nda İsrail, pek çok İsrailli liderin yakın bir Arap saldırısı olduğuna inandığı saldırıyı önceden savuşturdu ve 1948 Arap Savaşı’nda komşu ülkeler Mısır, Suriye ve Ürdün tarafından işgal edilen toprakları istila etti ve işgal etti. İsrail-Mısır ve İsrail-Ürdün arasında imzalanan ve devletlerin İsrail işgali altındaki topraklar üzerindeki hak iddialarından feragat ettiği barış anlaşmalarının ardından, günümüzde çatışma çoğunlukla Filistinliler etrafında dönmektedir.

Arap-İsrail arasında ana anlaşmazlık noktaları (“temel sorunlar” veya “nihai statü sorunları” olarak da bilinir) şunlardır:

1. İsrail’in Doğu Kudüs2ü ilhak etmesi (İsrail Golan Tepeleri’ni de ilhak etti, ancak bu bölge Filistinliler tarafından talep edilmiyor),
2. Filistin topraklarında İsrail yerleşimlerinin inşası ve İsrail’in Batı Şeria Duvarı’nı örmesi;
3. İsrail ile Filistin devleti arasındaki sınırların nasıl belirlenmesi gerektiği;
4. 1948 ve 1967 savaşlarından kalan Filistinli mültecilerin geri dönüş hakkıdır.

İsrail ile Arap devletleri arasındaki savaşlar Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 242 sayılı kararı, “savaş yoluyla toprak elde edilmesinin kabul edilemezliğini” vurgulayarak 1948 ve 1967’de ele geçirilen alanların hukuki statüsüne ilişkin tartışmalara zemin hazırladı.

Bu meselenin iki yorumu vardır:

İsrail’in tutumu bakımından; “1956 ve 1967’deki savaşlar İsrail tarafından devletin bekasını sağlamak için yürütüldü. Düşmanlıkların çoğu Arap tarafı tarafından başlatıldığından İsrail, devletin egemenliğini ve güvenliğini sağlamak için savaşmak ve bu savaşları kazanmak zorundaydı. Dolayısıyla bu savaşlar sırasında ele geçirilen bölgeler, hem güvenlik nedenleriyle, hem de düşman devletleri saldırmaktan caydırmak için meşru olarak İsrail yönetimi altındadır. Savaştaki tüm taraflar arasında barış anlaşmalarının yokluğunda, İsrail her koşulda ele geçirilen toprakların kontrolünü elinde tutma hakkına sahiptir. Nihai eğilimleri barış anlaşmalarının bir sonucu olmalıdır, kendileri için bir koşul değildir”.

Yine de İsrail şunu iddia ediyor:

1956 Arap – İsrail Savaşı (Süveyş Krizi), Mısır’ın İsrail’e karşı yürüttüğü saldırganlık modelinin sonucuydu; Süveyş Kanalı’nın millileştirilmesi ve 18 Mart 1915 tarihli Konstantinopolis (Boğazlar veya İstanbul) Antlaşması ile diğer ilgili anlaşmaların ihlal edilerek kanalın İsrail trafiğine kapatılmasıyla sonuçlanmıştı. Yani savaşı meşrulaştıran bir eylem, İsrail görüşüne göre açık bir savaş sebebidir.

1967 Altı Gün Savaşı’na da benzer şekilde Tiran Boğazı’nın kapatılması, Sina çölünde Birleşmiş Milletler kuvvetlerinin reddedilmesi ve Mısır kuvvetlerinin yeniden konuşlandırılması neden oldu. Ürdün ve Suriye, İsrail’in bu sınırları barış içinde tutma çabalarına rağmen savaşa girdi.

1973’deki Yom Kippur Savaşı, Suriye ve Mısır’ın İsrail’e karşı sürpriz bir saldırısıydı.

Arapların tutumu bakımından; “1956 savaşı, İsrail’in Gazze Şeridi’ne düzenlediği saldırıda 25 Mısırlı askerin öldürülmesinin ardından geldi ve Fransa, İngiltere ve İsrail arasında Mısır’ın egemenliğini ihlal eden bir komplonun sonucuydu. Mısır, meşru müdafaa hakkı da dâhil olmak üzere İsrail’in Süveyş Kanalı’nı kullanmasını reddetmek için çeşitli yasal gerekçeler öne sürdü. 1967 savaşı İsrail’in sınırlarını genişletmeyi amaçlayan sebepsiz bir saldırı eylemidir ve bu savaş sırasında ele geçirilen topraklar hukuka aykırı olarak işgal edilmiştir ve bu işgalin sona ermesi gerekmektedir”.

Meselelere ilişkin hukuki sorunlar ise, 1967’de İsrail tarafından işgal edilen bölgelerin durumu Cenevre Sözleşmeleri ve diğer uluslararası sözleşmeler şu toprakları tanır:

1. Savaş sırasında fethedilen; ve
2. Tasarrufu daha sonraki barış anlaşmaları yoluyla çözülemeyen “işgal” edilen ve uluslararası savaş hukukuna ve uluslararası insancıl hukuka tabi olan bölgeler.

Bu tanımlar, bu bölgelerdeki bireylerin özel olarak korunmasını, bu bölgelerdeki arazi kullanımına ilişkin sınırlamaları ve uluslararası yardım kuruluşlarının erişimini içermektedir.

Kudüs Sorunu

Birleşmiş Milletler Filistin Özel Komitesi (United Nations Special Committee on Palestine – UNSCOP), Kudüs üzerindeki egemenliğin tartışmalı doğasını kabul ederek, taksim planında şehrin Birleşmiş Milletler idaresi altına alınmasını önerdi. Bu değişiklik Kasım 1947’de Genel Kurul tarafından onaylandı. Her iki tarafın da taksim planına ilişkin tutumuyla tutarlı olarak bu plan İsrail tarafından kabul edildi ama Arap devletleri tarafından reddedildi. Sonraki 1948 savaşı sırasında İsrail, Kudüs’ün şehir sınırlarının batı kısmını ele geçirdi ve bölme planında önerilen Arap devletine bırakılan toprakların çoğunu elinde tuttu. Eski şehrin tamamı da dâhil olmak üzere Kudüs’ün büyük bir kısmı Ürdün Haşimi Krallığı’nın kontrolü altına girdi ve Filistinliler için önerilen Arap devleti hiçbir zaman hayata geçemedi. İsrail, 1950’de Kudüs’ü başkent ilan etti ve kontrol ettiği bölgede devlet daireleri kurdu. Kısa süre sonra 1950’de Ürdün, Batı Şeria’nın geri kalanıyla birlikte doğu kısmını da ilhak etti.

1967 savaşının ardından İsrail, Kudüs’ün savaş sırasında ele geçirilen kısımlarını kendi yetki alanı ve sivil idaresi altına alarak yeni belediye sınırları oluşturdu. O dönemde bunun ilhak anlamına gelmediğini savunarak daha sonra hukuki işlemler başlattı.

30 Temmuz 1980’de İsrail meclisi Knesset, “Kudüs’ü tam ve birleşik… İsrail’in başkenti” yapan temel bir yasayı kabul etti. O zamandan beri İsrail belediye sınırlarını birkaç kez genişletti.

6 Ekim 2002’de dönemin Filistin lideri Yaser Arafat, Filistin Yasama Konseyi’nin Kudüs’ü “Filistin’in ebedi başkenti” haline getiren yasasını imzaladı.

Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlar, İsrail’in Kudüs’e ilişkin Temel Yasasını Dördüncü Cenevre Sözleşmesi’ni ihlal ettiği gerekçesiyle kınamış ve bu nedenle kentin İsrail’in başkenti olarak kurulmasının uluslararası hukuka aykırı olduğunu savunmuştur. Sonuç olarak, ülkeler Kudüs dışında İsrail hükümetine büyükelçilikler kurmuş, ya da yalnızca şehrin batı kesimi yasal İsrail toprağı olarak tanınmıştır. Benzer şekilde, Filistin Ulusal Yönetimi’ne yapılacak misyonlar da Kudüs dışında bulunan İsrail hükümetinin ısrarı altındadır. Hem İsrail’in hem de Filistin’in Kudüs’ü başkent olarak uzun zamandır iddia etmelerine rağmen, İsrail ve Filistin için merkezi hükümet yönetimi büyük ölçüde sırasıyla Tel Aviv ve Ramallah’tan yürütülüyor.

İsrail, bu politikaya karşı şiddetli protestolar sergiledi ve şunları ileri sürdü:

1. İsrail’in başkentini Kudüs’e kurmasını reddetmenin uluslararası hukukta hiçbir dayanağı yok, çünkü şehri “Corpus Separatum” haline getiren bağlayıcı bir anlaşma yok.
2. 1980 Temel Yasası yasal bir yenilik değildir ve yalnızca İsrail’in Kudüs konusunda uzun süredir devam eden konumunu teyit etmektedir.
3. İsrail, başkentini halkı için en anlamlı yere kurma hakkına sahiptir ve bu iddiası benzersizdir.

Kudüs’ün İsrail’in başkenti olmasına yönelik itirazlar hukuki değil, siyasi niteliktedir.

Uluslararası Adalet Divanı, İsrail’in Batı Şeria bariyerinin yasallığı konusunda 2004 yılındaki tavsiye niteliğindeki görüşünde, Doğu Kudüs de dâhil olmak üzere 1967 savaşında İsrail tarafından ele geçirilen toprakların işgal altındaki topraklar olduğu sonucuna vardı.

İsrail’in Batı Şeria Bariyeriyle İlgili Hukuki Sorunlar

İsrail, Batı Şeria’da İsrail yerleşimlerini ve Filistin topraklarının büyük bir kısmını Filistin şehirlerinden ve nüfus merkezlerinden ayıran uzun Batı Şeria Duvarı (bariyerleri) tamamladı.

Engelin hukuka uygunluğunu sorgulayanlar şu iddiaları ileri sürüyor:

1. Bariyerin Birleşmiş Milletler’in yasal kolu (Uluslararası Adalet Divanı) tarafından yasa dışı olduğu tespit edildi.

1. Çeşitli yerlerde, bariyerin seçilen güzergâhı, Dördüncü Cenevre Sözleşmesi’nin 49. Maddesini ihlal edecek şekilde evlerin yıkılmasını ve bu evlerde yaşayanların sınır dışı edilmesini gerektiriyordu.

1. Bariyer ve İsrail’in bir dizi kontrol noktası, Batı Şeria sakinleri için toplu cezalandırma oluşturarak yaşamı neredeyse imkânsız hale getirdi.

1. Dördüncü Cenevre Sözleşmesi’nin 33. maddesi işgal altındaki topraklarda toplu cezalandırmayı savaş suçu olarak sınıflandırıyor.

1. Çeşitli yerlerde, bariyerin seçilen güzergâhı, Dördüncü Cenevre Sözleşmelerinin 53. maddesini ihlal edecek şekilde Filistinlilerin mülklerinin yıkılmasını gerektiriyordu.

1. Bariyer, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin çok sayıda kararına aykırı olarak, Batı Şeria’nın büyük bir bölümünü ve Doğu Kudüs’ün tamamını ilhak ederek, İsrail ile gelecekteki Filistin devleti arasında fiili sınırlar oluşturma girişimidir.

1. Bariyer, Filistinlileri geçim kaynaklarından ve başkalarıyla etkileşimden ayırmaya çalışıyor ve bu nedenle “ayrımcılık” olarak nitelendiriliyor.

1. Ayrımcılık, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin 2002 Roma Tüzüğü’ne göre yasa dışıdır ve insanlığa karşı suç olarak kabul edilir.

1. Bariyer Batı Şeria’nın içinde inşa edilmiş olup, bu durum uluslararası hukuku tamamen ihlal etmektedir.

1. Bariyer, diğer herhangi bir devlet tarafından (Berlin Duvarı veya ABD-Meksika sınırı gibi) inşa edilen diğer tüm koruyucu bariyerlerden farklıdır; çünkü devletler arasındaki sınırda inşa edilmemekte, daha ziyade işgal altındaki toprakları birçok yerden geçmektedir.

İsrail güvenlik bariyerini şunu savunarak savunuyor:

1. Bariyer ve güzergâhı yalnızca güvenlik önlemleridir ve gelecekteki barış müzakereleri üzerinde hiçbir etkisi olmayacaktır.

1. Arazi Cenevre Sözleşmelerine tabi değildir.

1. Cenevre Sözleşmeleri, meşru müdafaa amacıyla yapıların inşa edilmesine açıkça izin vermektedir.

1. İsrail Yüksek Mahkemesi rotayı sürekli olarak inceliyor ve onu değiştirmeye zorladı.

İsrail yanlısı bir savunuculuk örgütü olan İsrail Acil Durum İttifak’ı (StandWithUs – SWU), güvenlik çitini şu şekilde savunuyor:

1. İsrail, terörizmin benzeri görülmemiş seviyelere ulaştığı 2003 yılına kadar çit inşa etmeye başlamamıştı.

1. Çit, düzinelerce başka demokrasinin teröristleri veya yasadışı göçmenleri uzak tutmak için inşa ettiği ABD ile Meksika, Hindistan ile Keşmir, İspanya ile Fas, Kuzey ve Güney Kore arasındaki bariyerler ve hatta Belfast’taki duvarlar gibi bariyerlere benziyor. Protestan ve Katolik mahallelerini ayıran bölge.

1. Çitin inşaatının başladığı 2003 yılından bu yana, tamamlanan terör saldırılarının sayısı %90’dan fazla azaldı.

1. Bariyerin %97’si Amerika Birleşik Devletleri sınırındakilere benzer tel örgülerden oluşuyor; yalnızca %3’ü (10 mil), belirli bölgelerde keskin nişancı atışlarının yaygın olmasını önlemek için inşa edilmiş beton duvardır.

1. Batı Şeria’nın yalnızca %5 ila %8’i ve Filistinlilerin %1’den azı çitin İsrail tarafında kaldı.

Filistinliler bariyerle ilgili özel şikâyetlerini İsrail Yüksek Mahkemesi’ne iletebilirler; Yüksek Mahkeme birçok davada çitin yönünün değiştirilmesi gerektiğine karar vermiştir.

2004 yılında Birleşmiş Milletler bir dizi karar aldı ve Uluslararası Adalet Divanı, yargıçların İsrail Batı Şeria bariyerinin işgal altındaki Filistin topraklarında bulunan bölümlerinin uluslararası hukuka göre yasa dışı olduğuna hükmettiği bir karar yayınladı. Karardan önce İsrail, Uluslararası Adalet Divanı’nın bariyerin yasallığı konusunda karar verme yetkisine sahip olmadığı iddiasını öne sürmüştü ancak mahkeme bunu oybirliğiyle reddetmişti. 20 Temmuz 2004’te Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, İsrail’in Avrupa Adalet Divanı (UAD)’nın kararına uymasını talep eden bir kararı kabul etti. 150 ülke karar lehine oy kullandı, 7 ülke aleyhte oy kullandı ve 10 ülke çekimser kaldı.

Mültecilerle İlgili Hukuki Sorunlar

Mültecileri yasal olarak tanımlamak için en sık başvurulan metin, Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin 1951 Sözleşmesi’dir. “Mülteci” tanımı çoğunlukla şu şekilde özetlenir:

Madde 1/2 “01 Ocak 1951’den önce meydana gelen olaylar sonucunda ve ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri yüzünden, zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle yararlanmak istemeyen; yahut tabiiyeti yoksa ve bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya denemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen her şahsa uygulanacaktır.”

Sözleşme, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) tarafından yönetilmektedir.

İnsani krize yanıt olarak 1951 sözleşmesi öncesinde kurulan Birleşmiş Milletler Yakın Doğu’daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (UNRWA) farklı bir tanım uyguluyor:

8 Aralık 1949 tarihinde Birleşmiş Milletler Yakın Doğu’daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı (United Nations Relief and Works Agency – UNRWA)’nın operasyonel tanımına göre Filistinli mülteciler, Haziran 1946 ile Mayıs 1948 arasında normal ikamet yerleri Filistin olan ve 1948 Arap-İsrail çatışması sonucunda hem evlerini hem de geçim kaynaklarını kaybeden kişilerdir. UNRWA’nın hizmetleri, faaliyet gösterdiği bölgede yaşayan, bu tanıma uyan, Ajansa kayıtlı ve yardıma ihtiyacı olan herkese açıktır. UNRWA’nın mülteci tanımı, 1948’de mülteci olan kişilerin torunlarını da kapsıyor.

UNRWA tarafından kullanılan tanım, başlangıçta belirli bir uluslararası hukuk tarafından dikte edilmek yerine operasyonel bir temelde yapıldığından, uluslararası hukuk kapsamında Filistinli mültecilere ilişkin yükümlülükler ve haklar bir miktar tartışma konusudur.

Tartışma şu tür sorulara odaklanıyor:

1. Mülteci statüsünün, boşalan bölgelerde hiç yaşamamış kişilere miras yoluyla düzgün bir şekilde aktarılıp aktarılamayacağı ve diğer ülkelere geri gönderilen kişilerin yasal olarak mülteci statüsü talep edip edemeyeceği,

1. Filistinli mülteciler, Birleşmiş Milletler Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin 1951 Sözleşmesi’nin 1/6-d maddesindeki “Bu Sözleşme, hâlihazırda Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği dışındaki Birleşmiş Milletler organ veya kuruluşlarından koruma veya yardım alan kişiler için geçerli olmayacaktır” ifadeleri nedeniyle Birleşmiş Milletleri sözleşmesinin dışında tutuldu. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği tarafından yorumlandığı üzere Birleşmiş Milletler Yakın Doğu’daki Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı UNRWA, Sözleşme tarafından otomatik olarak kabul edilmeyen bazı kişileri mülteci olarak kabul ettiğinden ve bunun tersine, Sözleşme tarafından mültecilere sağlanan yasal korumalardan bazıları çoğu Filistinli için mevcut olmadığından, bu durum bazı anormalliklere neden olması,

2002 yılında Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği bu boşluklardan bazılarını dolduran gözden geçirilmiş bir yorumu kabul etti. BADIL Filistin İkamet ve Mülteci Hakları Kaynak Merkezi (BADIL Resource Center for Palestinian Residency and Refugee Rights), Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin 1951 Mülteci Sözleşmesinin revize edilmiş yorumuna ilişkin eleştirel bir analiz yayınladı.

Dijital Turizm Sorunu

Günümüzde İsrail – Arap çatışmasında en güncel konu, uluslararası dijital turizm sorunudur. Dünyanın önde gelen dijital turizm şirketlerinin tümü (Airbnb, Booking.com, Expedia ve TripAdvisor) çeşitli web sitelerinde yerleşim yerlerindeki mülklerin veya turistik mekânların listelerine yer veriyor. Bu siteler, İsrail yerleşimlerindeki turizmle ilgili işletmelerin, hizmetlerinin dünya çapındaki tüketicilere reklamını yapmasına olanak tanıyor. Ancak yerleşim yerlerinin İsrail içinde olduğunu belirtiyorlar.

Filistin’de kazançlı bir turizm endüstrisinin gelişimi her zaman İsrail’in yayılmacı ve işgalci dürtüsünü harekete geçirmiştir. Dijital turizm web siteleri, Filistin’in Kfar Adumin, Khan Al-Ahmar, Shiloh, Susya, Qartyut, Khirbet Susiya ve Jalud Köyleri gibi ve komşu yerleşimlerdeki turistik konaklama yerlerini “tematik turistik mekânlar” olarak listelemesi ve tanıtımı yoluyla uluslararası turizmi bu bölgeye yönlendirdi. Hem yerleşimciler hem de kendileri için kar elde etti. Faaliyetleri, Bedevi topluluğunun İsrail tarafından insan haklarının ihlal edilmesine yol açan yerleşimlerin büyümesine ve genişlemesine önemli ölçüde katkıda bulundu. Bu şirketler yasa dışı bir duruma katkıda bulunmanın yanı sıra dolaylı olarak da İsrail’in bölgeyi işgal etmesine, çeşitli yaptırımlarla yerel halkın toprak sattırmasına ve insan hakları ihlallerine de katkıda bulundular.

Uluslararası dijital turizm, Filistin topluluklarına yönelik insan hakları ihlallerini şiddetlendiren önemli bir faktördür. İsrail, klasik ve dijital turizm sayesinde yıllardır Filistin’in turistik bölgedeki yerleşimlerini genişletmek için Arapların kendi istekleri dışında başka yerlere yerleştirme politikalarını hayat geçirmesi için sebep olmuştur.

Sonuç

İsrail’in yerleşim projesinde yer alan eylemlerin, uluslararası hukukun emredici normlarının ciddi ihlalleri ve savaş suçları olarak sınıflandırılması, bunların ciddiyetini yansıtıyor ve uluslararası toplumun acil ve zorunlu olarak harekete geçmesi ihtiyacını doğruluyor. İsrail derhal tüm yerleşim faaliyetlerini durdurmalı, tüm yerleşim yerlerini dağıtmalı ve sivillerini işgal altındaki topraklardan İsrail’e taşımalıdır. Üçüncü devletler İsrail’in bunu yapmasını tüm yasal yollarla sağlamalıdır.

Dünyanın dört bir yanından şirketler yerleşim yerlerinin içinde veya yerleşim yerleriyle birlikte çok çeşitli ticari faaliyetler yürütüyor ve bunu yaparken yasadışı yerleşimlerin sürdürülmesine ve genişletilmesine yardımcı oluyor. Bunu uluslararası toplumun gözü önünde yapıyorlar. Hükümetler, yerleşimlere ilişkin kendi kamu politikalarıyla çelişen ve aslında uluslararası yasal yükümlülüklerini ihlal eden faaliyetlerin gerçekleşmesine izin veriyor.

Dünya çapındaki hükümetler, yerleşim ekonomisini körüklemelerini ve böylece İsrail’in yasa dışı yerleşim girişimini sürdürmelerini önlemek amacıyla, üzerinde kontrol sahibi oldukları şirket veya faaliyetleri düzenlemek üzere harekete geçmelidir. Bunu yapmamak ve sadece seyirci kalmak onları bu işin suç ortağı haline getiriyor.

Özellikle uluslararası dijital turizm web siteleri, Filistin yerleşim turizmi endüstrisinin reklamını yaparak ve bunun sonucunda da yerleşim ekonomisini güçlendirerek, uluslararası hukukta savaş suçları anlamına gelen yasadışı yerleşimlerin bakımı, geliştirilmesi ve genişletilmesine katkıda bulunuyor ve bundan kazanç sağlıyor. Yerleşim yerlerini turistik bir destinasyon olarak tanıtmaları aynı zamanda uluslararası hukukta yasadışı olarak kabul edilen bir durumu “normalleştirme” ve kamuoyu nezdinde meşrulaştırma etkisine de sahip.

Şirketler yerleşim yerlerinin, etkinliklerin ve turistik mekânların konumlarının web sitelerinde doğru şekilde yansıtılmasını sağlayamıyor. Yanlış veya eksik coğrafi açıklamalar, müşterilerin yanlışlıkla yasa dışı İsrail yerleşimlerini desteklemesine neden olabilir.

Dijital turizm şirketleri İsrail yerleşimlerinin uluslararası hukuka göre yasa dışı olduğunun bilincinde. Herhangi bir temel ön risk haritası, bu gerçeğin yanı sıra yerleşim yerlerinin Filistin nüfusunun çok sayıda insan hakkını ihlal ettiği gerçeğini de ortaya çıkaracaktır. Tek başına bu ön bulgular, herhangi bir şirketin, yerleşim yerlerinde veya yerleşim yerleriyle uluslararası insan haklarına ve insancıl hukuka uygun bir şekilde iş yapamayacağı sonucuna varması için yeterli olmalıdır. Belirli faaliyetlerin insan haklarına olası etkisi ne olursa olsun, yerleşim yerlerindeki veya yerleşim yerlerindeki neredeyse tüm ticari faaliyetler, ciddi ve yaygın insan hakları ihlalleriyle karakterize edilen yasa dışı bir durumu desteklemeye yöneliktir. Örnek olay incelemelerinde de ortaya konduğu gibi, dijital şirketlerin belirli Filistinli grupların insan hakları ihlallerine katkıda bulunması ve bundan faydalanması da onların yerleşim girişimine katılımlarını daha da sakıncalı hale getiriyor.

Şirketler aynı zamanda Filistinlilerin insan haklarını sistematik olarak ihlal eden, doğası gereği ayrımcı ve istismarcı bir rejime katkıda bulunarak insan haklarına saygı gösterme sorumluluklarını da ihlal etmektedir.