Bağışıklık sistemini baharatlarla doğal yollardan destekleyin! Bitkisel gıdalar ve faydalı baharatlar, vücudu toksinlerden arındırarak ve iltihapları azaltarak sağlıklı kalmaya katkı sağlar.
Hayvansal gıdalar vücudun ihtiyaç duyduğu temel makro besinleri sağlar. Bitkisel gıdalarsa mikro besin öğeleriyle vücut bütünlüğünü tamamlar. Bu bitkisel gıdalar arasında yer alan çeşitli baharatlar ve şifalı otlar birçok fitokimyasal bileşen içerir. Esansiyel yağlara, antioksidanlara, antibakteriyal maddelere ve antiinflamatuvar etkilere sahip olan bu bileşikler vücuttaki toksinlerin temizlenmesinde ve bağışıklık sisteminin güçlenmesinde önemli rol oynar.
Bağışıklık sistemi insan vücudunu enfeksiyonlardan, hastalıklardan, mikroplardan ve diğer hastalık yapıcı etkenlerden koruyan sistemin genel adıdır. Bağışıklık sisteminin güçlenmesi genel sağlığın korunmasına katkı sağlar. Bu nedenle bağışıklık sistemini desteklemek için dengeli ve düzenli beslenme, yeterli uyku, stres yönetimi ve gerekli hijyenin sağlanması oldukça önemlidir. Özellikle beslenme, bağışıklık sistemi, hücre gelişimi ve optimal denge sağlama üzerinde büyük rol oynar.
Gıdalarla alınan bazı maddeler bağışıklık sisteminin sağlıklı şekilde çalışmasını sağlar. Ancak bu sistemin düzgün çalışması için vücudun bazı yardımcı maddelere de ihtiyacı vardır. Bu yardımcı maddeler arasında yer alan antioksidanlar, yağların oksidasyonunu yavaşlatan bileşik olarak bilinir. Antioksidanlar farklı moleküllerle tepkimeye girerek hücrelere zarar verebilen ve tümör oluşumunu tetikleyen serbest radikalleri kendine bağlar. Böylece bu radikallerin hücrelere zarar vermesini önleyip vücudun daha dirençli ve sağlıklı olmasına destek olur.
Vücut, yaralanma veya enfeksiyon gibi durumlarda doğal bir tepki olarak iltihap (enflamasyon) geliştirir. Bu enflamasyonlar vücuttaki sistemleri ve organları olumsuz etkileyerek bazı dokularda fonksiyon kaybına neden olabilir. Sağlıklı yaşam alışkanlıkları edinerek enflamasyonu önlemek ve kontrol etmek mümkün olabilir. Bu noktada çeşitli otların ve faydalı baharatların da iltihabı önleme veya azaltma konusunda etkili olduğu düşünülmektedir.
Yapılan bir araştırmaya göre besin değeri yüksek bir diyetin parçası olarak tüketilen otlar ve baharatlar; bağırsak mikrobiyotasının düzenlenmesi, bağışıklık sisteminin güçlenmesi, vücuttaki enflamasyonun azalması, bağışıklık sisteminden kaynaklı hastalıkların azalması gibi faydalar sunabilir.
Baharatlar tarih boyunca sadece yemeklere lezzet katmakla kalmayıp tedavi edici özellikleri nedeniyle geleneksel tıpta da sıkça kullanılmıştır.
Genel sağlık ve bağışıklık sistemi üzerinde oldukça büyük etkileri bulunan bazı faydalı baharatları ve otları şu şekilde sıralayabiliriz:
Safran kökü, sarı boya, Hint safranı, zerdeçav, zerdeçöp, turmerik gibi isimlerle de bilinen zerdeçal curcuuma longa bitkisinden elde edilir. Tedavi edici özellikleri nedeniyle hem geleneksel hem tamamlayıcı tıp uygulamalarında sıkça kullanılır.
Zerdaçal bileşenleri arasında yer alan kurkumin, antiinflamatuvar ve antioksidan özelliklere sahiptir. Bir ferulik asit türevi olan kurkuminin antitrombotik etkiler gösterdiği bilinir. Bu yönüyle kan damarlarının sağlığını desteklemeye, kan akışını iyileştirmeye yardımcı olup kalp krizi ve felç riskini azaltabilir.
Yemeklerde tat verici bir baharat olarak kullanılan zencefil, Çin tıbbında kusma, mide bulantısı, diş ağrısı gibi şikâyetleri önlemek amacıyla bitkisel kökenli bir ilaç olarak da kullanılmıştır. Geleneksel Hint tıbbında antiflamatuvar olarak kullanılan bu baharat üzerine yapılan çalışmalarda zencefilin antikanser, antitrombotik, antimikrobiyal ve antihiperglisemik etkileri olduğu tespit edilmiştir.
Zencefilin diğer faydalarıysa şu şekildedir:
Piperaceae ailesinden olan piper nigrum bitkisinin meyvelerinde elde edilen karabiber, yılın her dönemi kullanılan faydalı bir baharattır. Antioksidan etkisiyle bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur. Antibakteriyel özellikleriyle bilinen karabiber, aynı zamanda antiinflamutuvar etkiye de sahiptir. Böylece vücuttaki ve beyindeki iltihabı azaltmaya yardımcı olabilir.
Karabiberin sağlığa birçok olumlu etkisi mevcuttur. Bu faydalardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:
Halk arasında doğal antibiyotik etkisiyle bilinen sarımsak, yemeklere lezzet katmasının yanı sıra sağlık açısından da oldukça faydalıdır. Hatta Orta Çağ’da hekimlerin bulaşıcı hastalıkları önlemek için kullandıkları maskeleri sarımsak öz suyuyla ıslattıkları bilinir. İltihap giderici özellikleriyle özellikle Crohn ve ülseratif kolit gibi inflamatuar bağırsak hastalıkların semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Sarımsağın diğer faydalarıysa şu şekildedir:
Genellikle Orta ve Doğu Asya’da yetiştirilen tarçın, içerisinde yer alan önemli bileşikler nedeniyle Antik Çağ’dan beri sıkça tercih edilen bir baharat türüdür. Antioksidan kaynağı olarak bilinen tarçın, içerisinde yer alan polifenoller sayesinde serbest radikallerin oluşumunu önleyerek hücreleri oksidatif hasara karşı koruyabilir. Yapılan bir çalışma, tarçının kronik iltihaplanmalarda antiinflamatuvar özellikler gösterdiğini ortaya koymaktadır. Kan şekerini düzenlemeye de yardımcı olabilir.
Tarçının diğer faydaları arasında şunlar bulunur:
Eski Çin tıbbı da dâhil olmak üzere pek çok alanda kullanılan karanfil, Doğu Afrika ve Güney Asya ülkelerinde yaygın olarak yetişir. Karanfil genellikle karanfil yağı olarak da kullanılır. Bir tür esansiyel yağ olan karanfil yağı, içerisinde eugenol adlı bir bileşik barındırır. Bu madde antiinflamatunar ve antibakteriyel etkisiyle bilinir.
Mikrop karşıtı ve antioksidan deposu olarak bilinen karanfilin sunduğu faydalar şunlardır:
Akdeniz diyetinde öne çıkan bitkilerden biri olan kekik, kardiyovasküler sağlığın korunması, kanserin önlenmesi ve gastrointestinal sağlığın iyileştirilmesi gibi olumlu etkileriyle bilinir. Kekik içerdiği esansiyel yağlar sayesinde özellikle et gibi gıdaların korunmasında da etkilidir. Antibakteriyel özellikleriyle güçlü bir ot olan kekik, escherichia coli ve pseudomonas aeruginosa gibi hastalık yapıcı bakterilerin üremesini azaltabilir.
Kekiğin diğer faydaları arasında şunlar bulunur:
Hint, Afrika ve Meksika mutfağında sıklıkla kendine yer bulan kimyon kendine özgü yoğun tadıyla tanınır. İçeriğindeki fenoller, flavonoidler ve alkaloidler gibi bileşenler sayesinde güçlü bir antioksidan kaynağıdır. Kalp tıkanıklığı ve diyabet gibi hastalıklara neden olan serbest radikallerin vücutta yaratabileceği hasarı azaltmada etkilidir. Demir bakımından zengin oluşuyla hemoglabin seviyesini artırmaya, kan akışını iyileştirmeye ve sağlıklı bir âdet döngüsü oluşturmaya da yardımcı olur.
Kimyonun diğer faydaları şu şekildedir:
Yüksek aromatik yapısıyla dikkat çeken biberiye baş ağrısına, uykusuzluğa, kronik ağrıya ve sindirim problemlerine karşı etkilidir. Bitkiden elde edilen biberiye yağı da içerdiği antioksidanlar nedeniyle bağışıklık sistemini destekler.
Biberiyenin genel faydaları şunlardır:
Akdeniz mutfağında kendine yer edinen baharatlarından biri olan sumak önemli bir besin kaynağıdır. %71 karbonhidrat, %19 yağ ve %5 protein içerir. Oleik asit ve linoleik asit açısından da zengindir. İçeriğinde yer alan tanninler, flavonoidler ve antosiyoninler sayesinde de güçlü bir antioksidan kaynağıdır. Bu yönüyle oksidatif stresi azaltmada etkilidir. Ayrıca iltihabı azaltmada da rol oynayabilir. Böylece kanser ve kalp hastalıkları gibi iltihaplı hastalıkları önlemeye yardımcı olabilir
Sumağın diğer faydalarıysa şunlardır:
Faydalı baharatların yanı sıra bağışıklık sistemini güçlendiren şifalı otlar da şu şekildedir:
Ekinezya: Yapılan bazı araştırmalarda ekinezya bitkisinin bağışıklık sistemini güçlendirdiği, grip ve soğuk algınlığı gibi hastalıklarda semptomları hafifletmede etkili olduğu tespit edilmiştir. Araştırmalar ekinezya tüketenlerin tüketmeyenlere nazaran daha fazla semptom gösterdiğini ortaya koymuştur. Ekinezya antiinflamatuvar özelliğiyle iltihap azaltıcı etkiye de sahiptir.
Ada Çayı: Antiviral ve antibakteriyal özellikleriyle dikkat çeken ada çayı, kış çaylarının vazgeçilmez bileşenlerinden biridir. Genellikle sindirim ve dolaşım bozuklukları, bronşit, öksürük, astım, boğaz ağrısı ve aşırı terleme gibi rahatsızlıkların tedavisinde kullanılır.
Nane: En yaygın kullanılan baharatlardan birisi olan nane, tükürük bezlerini ve sindirim enzimlerini salgılayan bezleri uyararak harekete geçmesini sağlar. Bu sayede sindirimi kolaylaştırabilir ve iltihaplanma durumunda mideyi rahatlatmaya yardımcı olabilir. Ayrıca bağışıklığı güçlendirerek soğuk algınlığı ve mevsimsel alerji semptomlarının azaltılmasına katkı sağlayabilir.
Isırgan Otu: İçeriğinde B1, B3, B6, B2 vitaminleri, K ve A vitamini bulunur. Ayrıca selenyum, çinko, fosfor, bakır, potasyum, magnezyum, demir ve kalsiyum gibi insan vücudu için temel birçok minerali barındırır. Vitamin ve mineral deposu olan ısırgan otu bağışıklığı güçlendirmeye, akne oluşumunu azaltmaya, eklem ağrılarını ve kansızlığı önlemeye yardımcı olur.
Melisa: Rahatlatıcı etkisiyle stresi azaltmaya yardımcı olur. Özellikle limonlu çay gibi tariflerde kullanıldığında içerdiği uçucu yağlar rahatlatıcı etkisini daha belirgin hâle getirebilir. Ayrıca cilt sağlığını korumada, hafızayı güçlendirmede ve âdet döneminde yaşanan sancıları gidermede etkili olabilir.
Ihlamur: Ihlamur bitkisi içerisinde yer alan bazı biyoaktif bileşikler ve polen parçacıkları bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olur. Yaygın olarak çayı yapılarak tüketilen bu bitkinin içerisinde yer alan makrofajlar ve lenfositler de bağışıklık sistemini destekler. Bu yönüyle hastalıklara karşı vücut direnci artırmaya yardımcı olur.
Meyan Kökü: Meyan kökü içerisinde bulunan birçok biyoaktif bileşik antialerjik, antibakteriyel, antitümör, antiviral ve antiinflamatuvar etkilere sahiptir.Yapılan araştırmalarda meyan kökünün bağırsakla ilgili hastalıkları önlemeye yardımcı olduğu görülmüştür. Ayrıca reflü etkilerini azaltabilir, cilt problemlerini yatıştırabilir, boğaz ağrısına ve öksürüğe iyi gelebilir.
Bitkisel ürünler son yıllarda en çok tercih edilen tedavi yöntemlerinden biri olsa da aşırı tüketim sonucu birtakım yan etkiler ve zararlar ortaya çıkabilir. Bitkilerin içerisinde yer alan fitokimyasallar uygun dozlarda faydalı olurken aşırı tüketim sonrasında toksisiteye neden olabilir. Aşırı kullanım sonrasında istenmeyen sağlık problemleriyle karşılaşmak da mümkündür. Bu tür durumlardan kaçınmak için bilinçsiz kullanımın önüne geçmek ve bitkisel ürünleri dikkatli tüketmek gerekir.
Baharatların ve otların aşırı tüketimi sonrasında;
6 aydan küçük bebeklerin bitkisel çayları tüketmemeleri gerekir. 6 aydan büyük çocuklardaysa mutlaka doktor kontrolünde ve az miktarda tüketimi ya da kullanımı tercih edilmelidir. Bahsi geçen semptomlar görüldüğünde tüketimi sınırlamak ve bir doktora başvurmak önemlidir.
Faydalı baharatlar hoş kokularıyla ve aromalarıyla pek çok tarifte kendine yer bulabilir. Hem yemeklere lezzet katan hem bağışıklık sistemini güçlendiren baharatlar, içeceklere veya ana yemeklere eklenerek günlük kullanıma dâhil edilebilir. Şifalı otlarsa bitki çayı olarak tüketildiğinde vücudu rahatlatmaya ve enfeksiyonlarla mücadele etmeye yardımcı olur.
Biberiye: Hoş ve hafif aromasıyla beğenilen biberiye özellikle et yemeklerinde kullanılabilir. Et ve tavuk yemeklerinin yanı sıra hamur işlerinde ve ekmeklerde de tercih edilebilir.
Defne Yaprağı: Özellikle et yemeklerinde iştah açıcı bir koku sağlar. Fırında balık yapılacağı zaman tepsinin kenarlarına bir ya da iki yaprak konulabilir. Balığa ve ete karışan kokusuyla lezzetli bir tat ortaya çıkabilir.
Sumak: Salatalara bir miktar eklenerek tüketilebilen sumak, tatlı ve ekşi bir aroma sağlar. Metabolizmayı çalıştırmaya yardımcı olan bu baharat tuz yerine de tercih edilebilir.
Zerdeçal: A, C ve E vitamini açısından zengin olan zerdeçalı makarna tariflerine bir çay kaşığı kadar eklemek mümkündür. Ayrıca etleri marine etmek ve etlere lezzet katmak için de tercih edilebilir. Soslara eklenerek yemeklere katılabilir ya da yoğurtla karıştırılarak tüketilebilir. Yoğurtla karıştırılarak tüketilmesi çocukların bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olabilir.
Kekik: Çorbalarda, ızgara etlerde, sotelerde ve balıklarda sıkça tercih edilen bir baharattır. Kaynatıldıktan sonra çayı da içilebilir.
Sağlık açısından pek çok fayda sunan şifalı otlardan hazırlanan bitki çaylarından bazıları şunlardır:
Rezene Çayı: Soğuk algınlığıyla mücadelede etkilidir. Boğaz ağrısını hafifletmeye ve sindirim sistemini rahatlatmaya yardımcı olur.
Biberiye Çayı: Bağışıklığı güçlendiren biberiye çayı stresi azaltmaya yardımcı olur. Detoks etkisiyle toksinlerin vücuttan atılmasını sağlar. Ayrıca sindirim sistemi sorunlarını önlemede etkilidir.
Ekinezya Çayı: Gripten ve nezleden kaynaklanan ağrıları dindirmeye yardımcı olur. Kan şekeri seviyesini düzenleyerek tokluk hissi sağlar. Sakinleştirici etkisiyle kaygı bozukluğu ve depresyon semptomlarının azalmasına destek olur.
Ada Çayı: Kötü kolesterolü düşürme ve kronik hastalık riskini azaltma konusunda etkili bir bitki çayıdır. Sakinleştirici etkisiyle stresi azaltabilir. Boğaz ağrısı ve öksürük gibi semptomları hafifletmeye yardımcı olabilir. Ayrıca sindirim sistemi problemlerinin önlenmesini sağlayabilir.
Zerdeçal Çayı: Bağışıklığı güçlendirmeye yardımcı olan zerdeçal çayı soğuk algınlığı ve grip gibi hastalıklara savaşmada etkilidir. Ayrıca stresi azaltmaya yardımcı olup daha iyi bir odaklanma sağlayabilir.
Ihlamur Çayı: Öksürük gibi grip semptomlarına iyi gelen ıhlamur çayı kalp sağlığını destekler. Ayrıca uyku kalitesini artırabilir, stresi azaltabilir, hazımsızlığı ve yüksek tansiyonu önleyebilir.
Zerdeçalın içerisinde yer alan A, C, E vitamini, beta karoten gibi maddeler bağışıklık sistemini destekler. Aynı zamanda içeriğinde bulunan kurkumin; antioksidan, antiiflamatuvar ve antiviral etkilere sahiptir.
Ekinezyanın tüketiminde en yaygın uygulamalardan biri demlenip çay olarak tüketilmesidir. Bitkinin özünü suya bırakabilmesi için sıcak suyun çerisinde 10 dakika kadar bekletilir. Ardından acımtırak tadının geçmesi için limonla ve balla tatlandırılarak servis edilebilir.
Kaynak: https://www.acibadem.com.tr/hayat/bagisiklik-sistemini-guclendiren-baharatlar-ve-otlar/
